سفالگری در میبد

سفال در تاریخ بشریت، قدمتی دیرینه دارد. آثار به‌جامانده از گذشتگان، نشان‌دهنده این واقعیت است که هنر سفالگری، همواره نقش بسزایی در زندگی مردم ایران‌زمین داشته؛ به‌نحوی‌که انواع سفالینه‌ها را در نقش‌های گوناگون و برای مصارف متعددی استفاده می‌کردند.

میبد یکی از شهرستان‌های تاریخی استان یزد، از بهترین‌ها در زمینه سفالگری است که به جرأت می‌توان گفت موفق‌ترین کارگاه‌های سفالگری را دارد. نام میبد این شهر زیبای تاریخی، همیشه با سفالگری قرین بوده است. قدمت سفالگری در میبد، به بیش از چند هزار سال برمی‌گردد و کمتر کسی است که به میبد آمده باشد؛ ولی با خود، از این ظروف سفالین سوغات نبرده باشد.

ظروف سفالین میبد، تنها سوغات این شهر به‌حساب نمی‌آید؛ بلکه کارگاه‌های سفالگری در میبد، یکی از جاذبه‌های دیدنی این شهر است که سالانه گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به خود جذب می‌کند.

تاریخچه کارگاه های سفالگری میبد

امروزه، کارگاه‌های سفالگری میبد به‌صورت متمرکز کنار هم گردآمده‌اند؛ هرچند که در گذشته کارگاه‌ها کاملاً پراکنده بودند. در عصر ساسانی بعد از احداث شارستان و حفر خندق دورتادور آن، کارگاه‌های سفالگری سازمان‌دهی شدند و در کنار خانه‌های سفالگران بنا گردیدند.

در گذشته، تولید سفال در کارگاه‌های سفالگری میبد روش ویژه‌ای داشته که با گذر زمان مقداری تغییر کرده است؛ برای مثال هر استاد سفالگری، علامت و یا _به عبارت امروزی_ امضای هنری خاص خودش را داشته که آن را بر روی محصولاتش ثبت می‌کرده است. قابل‌ذکر است که این کار، روشی برای تمایز و تشخیص ‌کار اساتید این حوزه از یکدیگر بوده و همچنین باعث می‌شده تا اشکالات احتمالی در هر محصول، متوجه تولیدکننده آن باشد؛ بنابراین تلاش برای حفظ کیفیت و زیبایی در تولیدات سفالی، چند برابر می‌شده است.

در گذشته محصولاتی مانند چراغ پا، نفت‌دان، چراغ گلی، ناودان، سنگ منقل، دوات‌دان، قالب قند و... نیز تولید می‌شده که امروزه دیگر مورد استفاده نیست؛ اما علاقه‌مندان می‌توانند برای دیدن این سفالینه‌های قدیمی به موزه سفال میبد مراجعه کنند و از دیدن روند سفالگری در میبد از گذشته تا به امروز لذت کافی را کسب کنند.

همان‌طور که گفته شد، کارگاه‌های سفالگری در سطح شهرستان میبد به‌صورت پراکنده بودند؛ اما در اوایل قرن اخیر به دلیل رعایت مسائل زیست‌محیطی و محدودیت فضای مسکونی، همه این کارگاه‌ها به بیرون شهر انتقال داده شدند که پیشرو این کار فردی به نام «حاجی استاد باقر» بوده است. به‌تدریج همه کارگاه‌ها به همان محل نقل‌مکان کردند و آن محل، به نام کِرخانه در نزد مردم معروف شد؛ ازاین‌رو، در حدود ۲۵ سال پیش کارگاه‌های سفالگری به دو کیلومتر دورتر منتقل شدند و در مجموعه اداره صنایع‌دستی قرار گرفتند. همچنین یکی دیگر از تغییرات در کارگاه سفالگری میبد رخ داده، استفاده از نیروی برق در دستگاه سفال‌سازی می‌باشد که در قدیم، از پا برای چرخاندن گردونه استفاده می‌شده است.

طرح و رنگ سفالینه ها

در روش تولید محصولات سفال، از گذشته تا به امروز تغییراتی جزئی رخ داده؛ اما اصالت طرح‌ها، همچنان حفظ شده است. برخی از طرح‌هایی که روی ظروف کشیده می‌شوند، نماد و سمبل مفهومی هستند که الهام گرفته از آب‌وهوا و موقعیت جغرافیایی این منطقه می‌باشند؛ این طرح‌ها عبارت‌اند از:

خورشید خانم: این نقش، نماد گرما و تابش خورشید در این ناحیه است. خورشید خانم ظرف‌ها، به مهربانی و گرمی لبخند می‌زند و حرارت و صمیمت را به سفره‌های خانواده‌ها هدیه می‌دهد.

مرغ، مرغک یا چغورک: چغورک، گونه‌ای از گنجشک است که در این نواحی زندگی می‌کند و موردعلاقه مردم یزد می‌باشد.

ماهی: ماهی، نماد و سمبل خشک‌سالی است. خشک‌سالی، بحرانی بوده که از دیرباز مردم یزد با آن دست‌وپنجه نرم می‌کردند و همین امر، از آن‌ها مردمی سخت‌کوش و مبارز ساخته است.

طرح‌های متنوع دیگری هم ازجمله چادرشب، زلف عروس، كوه دار، طاق نصرت، تاج و... نیز در طرح‌های سفالینه‌ها دیده می‌شود. رنگ‌های استفاده‌شده در سفالینه‌های میبد بیشتر آبی، سبز، سیاه و قرمز می‌باشد که سازمان صنایع‌دستی، مسئولیت تأمین آن را به عهده گرفته است.

هنرمندان میبدی در کارگاه‌های سفالگری برای خلق این آثار، از خاک رس معمولی و خاک سفید استفاده می‌کنند. مواد تشکیل‌دهنده خاک سفید؛ کائولن، کوارتز، سیلیس و فلدسپات است که معمولاً از آن برای تولید ظروف باارزش‌تر استفاده می‌شود. خاک رس، خود به دو نوع سفیدوار و رنگینه‌وار تقسیم می‌شود. امروزه خاک اطراف کارگاه، چسبندگی لازم را برای سفالگری ندارد؛ بنابراین خاک موردنیاز را از مسافتی دورتر تهیه می‌کنند.

سفالگران بعد از آماده شدن گل، آن را ورز داده و به‌صورت چانه‌هایی درمی‌آورند؛ هر چانه را برای درست کردن یک ظرف، روی گردونه سفالگری گذاشته و شکل موردنظر خود را به وجود می‌آورند.

پس از آماده شدن ظروف، آن‌ها را در آفتاب قرار می‌دهند و پس از خشک شدن هم آن‌ها را به‌صورت خاصی در کوره می‌گذارند تا یکنواخت حرارت ببینند.

برای تهیه ظروف از خاک سفید نیز همین مراحل طی می‌شود؛ با این تفاوت که برای جلوگیری از ترک‌خوردگی، به خاک سفید مقداری گرد شیشه افزوده و ظروف را ۲ بار در کوره قرار می‌دهند.

سفالگری میبد در خطر انقراض

کارگاه‌های سفالگری میبد، در گذشته بسیار فعال و پررونق بوده‌اند؛ اما در حال حاضر، عواملی ازجمله واردات و فروش ظروف سرامیکی تولید کشور چین، آن هم در میبد و کنار دیگر سفالینه‌ها باعث تعطیل شدن بسیاری از این کارگاه‌ها شده است. در گذشته‌ای نه‌چندان دور، تعداد کارگاه‌های فعال میبد به ۷۰ می‌رسید؛ اما اکنون از ۳۰ مورد، فقط ۲۰ کارگاه سفالگری در میبد فعال می‌باشد.

این هنر اصیل که میراث آبا و اجدادی هنرمندان میبدی بوده و با گوشت و خونشان آمیخته، اکنون دیگر رونقی برای آنان ندارد. این هنرمندان دوست‌داشتنی که همواره بدون دیده شدن و در سکوت کار خود را انجام می‌داده‌اند، اکنون برای جان گرفتن دوباره کارگاه‌های سفالگری میبد نیاز به توجه بیشتر مسئولین دارند.

در بازدید از میبد و جاذبه‌های گردشگری آن، کارگاه‌های سفالگری را فراموش نکنید. شک نکنید که لذت سفرتان با بازدید از این کارگاه‌ها و البته خرید ظروف رنگارنگ دوچندان می‌شود.

میبد؛ شهر زیلو و پلاس

اگرچه سفال میبد، جزو مشهورترین سوغات و صنایع‌دستی این شهرستان به شمار می‌رود؛ اما میبد با صنعت دیگری نیز شناخته می‌شود كه همان هنر زیلو و پلاس است. زیلوبافی، یكی از هنرهای دیرینه بشر قلمداد می‌شود و از قرن‌ها پیش، به شكل گسترده‌ای در میبد رواج داشته است؛ تا جایی كه منجر به ثبت جهانی این شهر با نام «شهر زیلوها» شده است. امروزه می‌توان با ورود به كاروانسرای میبد به‌عنوان یكی از ۹۹۹ كاروانسرای عباسی ایران، موزه زیلو و پلاس میبد را مشاهده كرد كه جهت معرفی این هنر اصیل و نمایش نمونه‌هایی ارزشمند از زیلوهای قدیمی دایر شده است.

را مشاهده كرد كه جهت معرفی این هنر اصیل و نمایش نمونه‌هایی ارزشمند از زیلوهای قدیمی دایر شده است.

شهر میبد با فرهنگ اصیل و هنرهای ماندگار خود، زیباترین جاهای دیدنی یزد را دارد و از قطب‌های اصلی صنایع‌دستی كشور نیز به شمار می‌رود. برای خرید سفالینه‌های دوست‌داشتنی این شهر و کسب اطلاعات از بهترین برندها و فروشندگان صنایع‌دستی، می‌توانید به بخش ظروف سفالی و سرامیک مراجعه کنید و از دیدن این هنر رنگارنگ و بی‌نظیر، حتی به‌صورت مجازی لذت ببرید. همچنین با شركت در تور چک چک، میبد و خرانق و همراهی با سایر علاقه‌مندان، فرصت تماشای دیدنی‌های میبد و خرید انواع سوغاتی‌های زیبا برای شما فراهم می‌باشد.