آتشکده یزد (آتشکده زرتشتیان)

یزد با داشتن مجموعه‌ای از بناهای تاریخی و مذهبی متعلق به ادیان مختلف، به شهر ادیان ایران معروف شده که زندگی مسالمت‌آمیز پیروان مذاهب گوناگون را در کنار یکدیگر به تصویر می‌کشد. این بار به دیدار یكی از پر بازدیدترین جاذبه‌های شهر یزد؛ یعنی آتشکده یزد معروف به «آتشکده بهرام یا وَرهُرام» می‌رویم که با این بنای زیبا و تاریخی بیشتر آشنا شویم.

شهر یزد؛ نمادی از هم زیستی ادیان

یزد، شهری کویری با بافتی بسیار مذهبی می‌باشد که شاید در نگاه اول، چندان جذاب به نظر نرسد؛ اما لازم است بدانید این شهر، به‌قدری جاذبه دیدنی و منحصربه‌فرد دارد که به‌عنوان اولین شهر جهانی ایران، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

یکی از این جذابیت‌ها، زندگی ادیان مختلف در کمال صلح و آرامش در جوار هم می‌باشد که این مسأله، از وجود بناهای مذهبی مختلف در یزد کاملاً مشخص است؛ به‌طوری‌که ساختمان آتشکده زرتشتیان، در قلب شهر قرار دارد و چند محله آن‌طرف‌تر، مسجد جامع یزد قد علم کرده است.

جالب است بدانید؛ اکثریت زرتشتیان ایران، در میان مسلمانان این دیار زندگی می‌کنند که بسیار به دین خود، اعتقادی راسخ دارند و آداب‌ورسوم خاصی را به‌جا می‌آورند. دین زرتشتی، اولین آیین توحیدی در ایران است که با حمله اعراب در قرن اول هـ.ش کم‌رنگ شده و در حال حاضر، تنها شعله‌ای کوچک _که در همین آتشکده روشن مانده_ از آن برجای‌مانده است.

آتشکده یزد؛ میزبان آتشی 1500 ساله

آتشکده، نام گونه‌ای از نیایشگاه‌های زرتشتیان است که در آن، آتش در یک جایگاه ویژه دیده می‌شود و محل برگزاری مهم‌ترین نیایش‌های دینی ازجمله خواندن اوستا و گات‌ها در برابر آتش می‌باشد.

آتشکده بهرام یزد هم محل نگهداری آتش مقدّس زرتشتیان و نیایشگاه آنان در این شهر است. بنا بر گفته زرتشتیان ارشد؛ آتش ۱۵۰۰ ساله مقدّس، ابتدا از «آتشکده واریان پارس» یا آتشکده روستای کاریان در شهرستان لارستان، به روستای عقدا یزد منتقل شده که به مدت ۷۰۰ سال، در آنجا نگهداری می‌گردیده است. دروقع، نخستین محل نگهداری این آتش، غاری پنهان در کوه اشکفت یزدان _بین روستای عقدا و زیارتگاه پارس‌بانو_ بوده است. این آتش، بعدها به «ترک آباد اردکان» آورده شده و در آنجا هم به مدت ۳۰۰ سال روشن بوده؛ تا این‌که در نهایت، ازآنجا به شریف‌آباد و سپس به یزد انتقال یافته است. با انتقال آتش مقدس زرتشتیان به یزد، این آتش مدتی درون خانه «موبد تیرانداز آذرگشسب» در کوی موبدان نگهداری می‌شد و سپس به مکان فعلی خود منتقل گردید.

باید دانست که آتش موجود در آتشکده زرتشتیان یزد، یکی از 3 آتش باستانی و مقدس پیروان زرتشت از دوره ساسانیان بوده که همچنان روشن و شعله‌ور باقی مانده است.

آداب رفتن به آتشکده

ازآنجایی‌که آتشکده، ازنظر زرتشتیان مکان مقدّسی می‌باشد؛ لذا ورود به این نیایشگاه همیشه برای نیایش کنندگان با آدابی ازجمله پاکیزگی زنان و مردان همراه بوده است که شامل موارد زیر می‌شود:

اول: افراد، باید به هنگام ورود به این مکان پاکیزه باشند.

دوم: بانوان در دوره‌های خاص نمی‌توانند به آن وارد شوند.

سوم: مردان باید از کلاه‌سفید و زنان از روسری سفید به همراه لباس رنگ روشن استفاده کنند و کفش‌های خود را درآورند. 

آتش مقدّس، نماد پاکی است؛ به همین دلیل، همواره درون مجمر بزرگی از جنس برنز و در پشت یک محفظه‌ شیشه‌ای نگهداری می‌شود. این آتش، در جایی بلندتر از سطح زمین و درون اتاقی دور از نور آفتاب قرار دارد و یک نفر با عنوان «هیربد»، مسئول روشن نگه‌داشتن آن می‌باشد. هیربد، روزانه در چند نوبت با افزودن قطعه‌ای چوب خشک و مقاوم، این آتش را حفظ کرده و خاکستر حاصل از سوخت آن که فاقد ارزش است را به هنگام نیاز، تخلیه می‌کند.

بازدیدکننده‌ها، می‌توانند این آتش را از پشت شیشه ببینند؛ چراکه نفس‌های آدمی‌ نباید با آتش پاک تماس پیدا کند. روشن ماندن این آتش، برای همه گردشگران جذاب است و درحالی‌که آن‌ها از پشت شیشه، جام حاوی آتش را می‌بینند؛ مقداری از بوی آن را نیز استشمام می‌کنند.

معماری آتشکده یزد؛ یادآوری از معماری هخامنشیان

پس از تهیه بلیت از سمتِ چپ ورودی غربی ساختمان، وارد مجموعه آتشکده یزد متشکل از یک ساختمان اصلی _۲ متر بالاتر از سطح زمین_ و باغی مشجر می‌شویم. پس از گذر از حوض مدور و بزرگ _برای تقدّس بخشیدنِ بیشتر به فضا_ روبروی ساختمان و بالا رفتن از ۸ پله، به ورودی ساختمان اصلی با دیوارهای مزین به تصاویر زرتشت و جمله‌هایی از کتاب مقدّس اوستا می‌رسیم. جالب است بدانید که بازدیدكنندگان با انداختن سکه‌های ریزودرشت در این حوض، آن را کف‌پوش کرده‌اند.

ساختمان آتشکده یزد، در دوران پهلوی اول و سال ۱۳۱۳ هـ.ش به همت زرتشتیان یزد و پارسیان هند، با سرمایه یک زرتشتی به نام «همابائی» و نظارت و سرپرستی «ارباب جمشید امانت» در خیابان کاشانی یزد ساخته شده است. به گفته جمشید امانت، وی 4 مرتبه از راه دریا و یک بار نیز با پای پیاده و سوار بر شتر به هند سفر کرده تا هزینه ساخت آتشکده را از انجمن پارسیان هند دریافت نماید. این آتشکده ساده و بدون زرق‌وبرق نیز همچون دیگر آتشکده‌ها، در كنار آب و وسط حیاط بنا گردیده و معماری آن تا حدودی از معماری آتشکده‌های پارسیان هند و بناهای هخامنشیان به‌ویژه تخت جمشید تأثیر گرفته است.

ازجمله زیبایی‌های آتشکده باید به نگاره فَرَوَهَر، سرستون‌های سنگی و سنگ‌های گل‌دار پای دیوارهای آتشکده که به دست هنرمندان اصفهانی و در اصفهان تراشیده و به یزد آورده شده است، اشاره کرد و همچنین کاشی‌های نگاره فروهر كه در بالای سردرِ ورودی قرار گرفته و به دست هنرمندان کاشی‌کار یزدی ساخته شده است.

بخش زیبای دیگر آتشکده ورهرام یزد، تالار ورجاوند می‌باشد که ابتدا به همت جمشید امانت ساخته شده؛ اما پس از تخریب و ویرانی مجدداً توسط مهندس پرویز ورجاوند بازسازی گردیده است. تالار ورجاوند آتشکده یزد با تبدیل شدن به نمایشگاه آداب‌ورسوم زرتشتیان، امروزه به نمایش و معرفی آیین‌های مختلفی مانند مراسم عروسی، نماز زرتشتیان، آیین سدره‌پوشی، سفره نوروزی و... می‌پردازد.

ضمناً تأمین آب این مکان از طریق آب‌انبار، گاورو (محل بیرون کشیدن آب با نیروی گاوها)، پاکنه (ورودی پله‌ای قنات) و نیز مسیر قنات صورت می‌گرفته که بعد از تالار ورجاوند قابل بازدید می‌باشد. جهت ورود به آب‌انبار، می‌توان از چند پله به پایین رفت و با نحوه تأمین آب توسط قنات‌ها آشنا شد. به علاوه، حمام و سرویس بهداشتی قدیمی مجموعه نیز بازدیدکنندگان را با سبک زندگی مردمان گذشته بیشتر آشنا می‌کند.

آتشكده زرتشتیان یزد در تاریخ ۲۲ شهریورماه سال ۱۳۷۸ هـ.ش، با شماره ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

امروزه کمتر کسی یافت می‌شود که به شهر یزد بیاید و از آتشکده بازدید نکند. زرتشتیان نیز درِ این مکان را به روی همگان گشوده‌اند تا با دادن فرصت بازدید از آتشکده یزد، دست دوستی به‌سوی مردم دراز کرده و بخشی از فرهنگ خود را به نمایش بگذارند.

اگر علاقه‌مند به آیین باستانی ایران هستید، در صفحه آداب‌ورسوم زرتشتیان می‌توانید با آیین کهن ایرانی بیشتر آشنا شوید.

آشنایی با اماکن دیدنی زرتشتیان یزد

علاوه‌بر آتشکده بهرام، جاذبه‌های دخمه و زیارتگاه چک‌چک نیز از معروف‌ترین اماکن دیدنی زرتشتیان در یزد هستند. همچنین جالب است بدانید که هنوز در استان یزد، روستاهای زرتشتی نشینی مانند چم و مبارکه به حیات خود ادامه داده و در سال‌های اخیر هم به یکی از مناطق گردشگری این استان تبدیل شده‌اند.

برای آشنایی بیشتر می‌توانید به صفحه جاهای دیدنی زرتشتیان یزد مراجعه کنید.