منطقه حفاظت شده باغ شادی یزد

معرفی منطقه حفاظت ‌شده باغ شادی یزد

شهر هرات، مرکز شهرستان خاتم (مهم‌ترین قطب کشاورزی استان یزد) و جنوبی‌ترین نقطه استان یزد می‌باشد و بخش عمده و جنگلی آن، در جنوب دهستان چاهک و بین دو استان فارس و یزد قرار گرفته است. این منطقه بزرگ و طبیعی، مساحتی بالغ‌بر ۳۴ هزار هکتار دارد که پوشیده از درختان و درختچه‌های جنگلی می‌باشد و از شرق به غرب شامل جنگل‌های «چاه منج، بختیاری، قناتو، باغ معدن و باغ شادی» می‌شود.

جنگل شادی یزد، ۹ هزار هکتار از اراضی منطقه را به خود اختصاص داده و در فاصله ۲۵ كیلومتری مركز دهستان چاهك قرار گرفته است. این جنگل، بزرگ‌ترین جنگل طبیعی استان کویری یزد و تنها منطقه جنگلی این استان می‌باشد و از نوع جنگل‌های زاگرسی با ۲۰ هزار هکتار مشجر و ۱۴ هزار هکتار مراتع غیرقابل مشجر است.

وضعیت توپوگرافی (ویژگی های فیزیکی سطح زمین) باغ شادی و ارتفاع آن از سطح دریا

منطقه حفاظت‌شده باغ شادی یزد، غالباً به‌صورت کوهستانی و تپه‌ماهور و قسمتی از آن هم به‌صورت دشت و دامنه‌ای است. جهت کلی شیب این منطقه به سمت شمال شرقی با ارتفاعی حداکثر ۲۵۰۰ متر، حداقل ۲۰۰۰ متر و به‌صورت میانگین ۲۱۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا می‌باشد.

منطقه شادی، از باارزش‌ترین و مهم‌ترین مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست استان یزد به‌حساب می‌آید و اگرچه دارای بارشی با میانگین 285.2 میلی‌متر در سال به‌همراه چشمه‌های طبیعی و دائمی آب شیرین، چند رشته قنات و حلقه چاه با میزان آب دهی و دبی وابسته به ریزش‌های جوّی می‌باشد و تقریباً نسبت به سایر مناطق استان یزد ‌از شرایط مطلوب‌تری برخوردار است؛ اما پراکنش و امكان بهره‌برداری از منابع آب سطحی مطمئنی همچون آب‌بندان، انتقال آن‌ها از طریق رودها و ایستگاه‌های پمپاژ در منطقه آن وجود ندارد.

به‌هرحال، در فصول گرم سال كه حیات‌وحش به آب بیشتری نیاز دارد، این منابع آبی در تأمین آب موردنیاز آن‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده جنگل باغ شادی هرات

پوشش گیاهی در هر منطقه علاوه‌بر اهمیت آن در حفظ تعادل اکولوژیکی (کاهش اثرات زیست‌محیطی مخرب)، در زمینه حفظ آب‌وخاک و همچنین تولید علوفه نیز بسیار باارزش و قابل‌توجه می‌باشد.

در منطقه حفاظت‌شده باغ شادی یزد، تاکنون ۱۵۷ گونه گیاهی شناسایی شده که متعلق به ۴۴ خانواده و ۱۱۲ جنس گیاهی می‌باشند و شامل اراضی کشاورزی، جنگل و مراتع درختان بنه با طول ۶ تا ۹ متر در ارتفاعات بالایی، درختچه‌های بادام‌کوهی، بادامک، دافنه و ارژن در ارتفاعات میانی و بوته‌های درمنه، گون، گرامینه و... در ارتفاعات پایینی می‌شوند.

از دیگر گونه‌های این منطقه می‌توان به کلاه میرحسین، ارچن، جاشیر، چرخه، آفتاب‌پرست، گوش بره، چوبک، زیره سیاه، عجوه، شقایق و آلوچه وحشی، انواع گیاهان فصلی و... اشاره کرد.

مراتع جنگلی و مشجر

بخش عمده درختی منطقه حفاظت‌شده جنگل باغ شادی خاتم را گونه‌های بنه (پسته وحشی باغ شادی) در وسعت ۷۰۰۰ هکتار و بادام‌کوهی «چنار ناز» با ۵۰۰۰ هکتار به شرح زیر تشکیل داده است:

بنه (پسته وحشی)

«بنه»، درختی از خانواده (Anacardiaceae) با تاج مدور و ارتفاع ۶ تا ۹ متر است که دو گونه چاتلانقوش و خنجوک دارد و بادام‌کوهی، بادام و بادامک نیز از این خانواده می‌باشند. شاخ و برگ درخت بنه همانند بادام‌کوهی کاربرد تغذیه احشام، سوخت در زمستان برای اهالی منطقه و تهیه نوعی صمغ جهت مصارف صنعتی دارد. میوه درخت بنه به نام «آندوکارپ» و دارای پوسته سخت، سبز و چرب مانند با مغزی شبیه مغز پسته معمولی می‌باشد که مردم بومی، از آن نوعی غذای محلی انرژی‌زا و مقوی درست می‌کنند.

بادام‌کوهی

بادام‌کوهی معروف به تنگرس یا تنگز و یا قنس، درختچه‌ای با یک نوع میوه تلخ است که پس‌ازانجام مراحل تلخ گیری، از آن به‌عنوان آجیل استفاده می‌شود. این درختچه با برگ‌های باریک و کشیده، بیشتر در منطقه بختیاری و باغ معدن دیده شده است.

بادامک

بادامک، نوعی درخت جنگلی می‌باشد که در زبان محلی، به آن «بارشین» می‌گویند و بلندتر از بادام‌کوهی است.

کیکم

درختچه کیکم از خانواده افراها (Aceracea) و دارای برگ‌های کُرکی با 3 لوب، شاخه‌هایی خاکستری‌رنگ و میوه بالدار می‌باشد که به‌همراه بنه و بادام به‌صورت پراکنده در ارتفاعات ۱۹۰۰ تا ۲۱۰۰ متر و در ارتفاعات بالاتر از آن هم با بنه یافت می‌شود.

ارژن

ارژن، درختچه‌ای چندساله از خانواده (Rhamnacea) است که چوبی به رنگ زرد طلایی، صاف و مرغوب با وزن زیاد و مقاومت خوب دارد و در ساخت دسته کلنگ، چوب‌دستی چوپان‌ها و... استفاده می‌شود.

خدنگ

یک‌گونه خدنگ نیز از خانواده خدنگ‌ها در این منطقه پراکنش دارد.

پوشش جانوری منطقه

زیستگاه‌های پستانداران در منطقه حفاظت‌شده باغ ‌شادی شامل جنگلی كوهستانی با شیب تند، دشتی بیابانی، تپه‌ماهوری و كوهپایه، باغات و... می‌شود و تاکنون در آن، تعداد ۱۸ گونه پستاندار از ۱۳ خانواده شناسایی شده ‌است.

بسیاری از پستانداران گوشت‌خوار منطقه بنا بر ارجحیت فراوانی غذا و پناه، زیستگاه‌های متنوعی در محیط‌های جنگلی، دشتی، کوهپایه‌ای، كوهستانی، كشتزار و بیابانی دارند.

خرس قهوه‎‎ای به‌عنوان شاخص‌ترین و مهم‌ترین پستاندار تیپ كوهستانی جنگلی منطقه از خانواده خرس‌ها، کاراکال از گربه‌سانان، کفتار از خانواده کفتارها، روباه معمولی و شنی، شغال و گرگ از خانواده سگ‌سانان، گراز و خوک وحشی از مهم‌ترین گونه‎‎های حیات‌وحش این منطقه هستند و اخیراً، گوزن زرد ایرانی نیز در حال تکثیر می‌باشد.

قوچ و میش، اصلی‌ترین پستاندار تیپ تپه‌ماهوری کوهپایه‌ای است که در این منطقه منقرض شده و گله‌های گراز جای آن‌ها را گرفته‌اند.

بیشترین پستاندارانی كه در مناطق استپی جنگل باغ شادی زیست می‌کنند، شامل گونه‌های کاراکال، روباه شنی، رودک عسل خوار و كفتار می‌شوند.

خزندگان جنگل شادی

مجموعاً ۱۱ گونه ‌از خزندگان در منطقه باغ شادی زیست می‌کنند و شامل یک‌گونه لاک‌پشت، ۵ گونه مارمولک‌ و ۵ گونه مار می‌شوند که از این گروه، یک‌گونه لاک‌پشت مهمیز دار و یک‌گونه بزمجه بیابانی در اولویت حفاظتی منطقه قرار دارند.

در این منطقه، ۵ گونه مار شناسایی شده ‌است كه در ۳ گروه و خانواده قرار می‌گیرند. از این ۵ گونه؛ ۲ گونه افعی سمی به نام مار جعفری، یک‌گونه نیمه سمی مشهور به تیرمار و ۲ گونه مار غیر سمی به اسم مار قیطانی و مار کرمی شکل در این منطقه زیست می‌کنند.

پرندگان منطقه باغ شادی

در منطقه حفاظت‌شده جنگل ‌شادی یزد که یکی از پایگاه‌های مهم پرنده‌نگری می‌باشد، مجموعاً ۵۳ گونه پرنده ‌از ۲۸ خانواده شناسایی شده‌اند.

پرندگان حمایت‌شده در سطح ملی و بین‌المللی این منطقه، ۷ گونه هستند كه عبارت‌اند از ۲ گونه از خانواده بازها، عقاب‌ها و لاشخورها، یک‌گونه دلیجه ‌از خانواده شاهین‌ها، ۲ گونه شاه بوف و جغد كوچك از خانواده پرندگان شكاری شب و تنها گونه هوبره از پرندگان خانواده هوبره به‌عنوان شاخص‌ترین پرنده زیستگاه بیابانی در دشت‌های مسطح و خشك منطقه.

انواع پرندگان شكاری و برخی از پرندگان دیگر هم در منطقه باغ شادی هستند که در این زیستگاه، به آشیانه ‌سازی و جوجه ‌آوری می‌پردازند و برای شكار نیز از مناطق كم شیب استفاده می‌نمایند.

در این منطقه، پرندگانی وجود دارند که شبیه آدمی می‌باشند؛ پرندگانی معروف به جون آدمی که بر دو پا راه می‌روند، آواز می‌خوانند و می‌رقصند و بسیار دوست‌داشتنی و جذاب هستند.

منطقه باغ شادی، از تنوع کم‌نظیر پرندگان برخوردار می‌باشد که مشاهده برخی از آن‌ها در این منطقه، امکان‌پذیر است.

از دیگر گونه‌های پرندگان موجود در این منطقه می‌توان به دسته پرندگان شکاری عقاب طلایی، شاهین، دال، قرقی و دلیجه، گروه و خانواده قرقاول با سه گونه كبك، تیهو و بلدرچین اشاره کرد و همچنین پرندگانی نظیر توکای سیاه، قمری و کوکوی معمولی و خانگی، یاکریم، کوکر شکم‌سیاه، كبوتر جنگلی و چاهی، لیکو، سنگ چشم، دارکوب سوری و باغی، چرخ ریسک، زنبورخور و شبگرد معمولی، هدهد، زاغی، کلاغ و دم‌جنبانک ابلق، پرستو، چکاوک کاکلی، چلچله، بلبل خرما، طرقه کوهی، سار، سهره خانگی، کمرکولی بزرگ، انواع گنجشک‌سانان و... .