منطقه حفاظت شده کوه بافق

منطقه حفاظت شده کوه بافق 

منطقه حفاظت‌شده کوه بافق در ابتدا به مدت 5 سال به‌عنوان منطقه شکارممنوع دره انجیر، آریز و باجگان _در محدوده شهرستان‌های اردکان و بافق_ معرفی گردیده و پس‌ازآن در سال 1375 هـ.ش، بخش‌هایی از آن به علت داشتن شرایطی مناسب برای حفظ و نگهداری گونه‌های گران‌بهای گیاهی و جانوری، به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده کوه بافق در نظر گرفته شده که وسعت آن ۸۸,۵۲۷ هکتار می‌باشد.

شهرستان بافق، در 110 کیلومتری جنوب شرق استان یزد واقع شده و منطقه حفاظت‌شده کوه بافق نیز در ۱۰ کیلومتری شمال شرق آن قرار گرفته است. این منطقه به طول 70 کیلومتر، به‌صورت رشته‌کوهی از بیشه درب بهاباد تا کوه سنگ قصاب در مرز یزد با کرمان در منطقه‌ای به نام «پنج درخت» شکل گرفته است. آب‌وهوای منطقه، بسیار خشک است؛ به‌گونه‌ای که میانگین دمای آن 16 درجه سانتی‌گراد و بارندگی سالیانه‌اش 70 میلی‌متر می‌باشد.

ازآنجایی‌که منطقه کوه بافق، منطقه‌ای کوهستانی با ارتفاعات بلند و دره‌هایی عمیق بین چندین دشت متفاوت می‌باشد و بسیاری از راه‌های ارتباطی با رسیدن به آن قطع می‌شود، از امنیت و حفاظت بالایی برخوردار است؛ البته این منطقه، دارای یک‌راه فرعی به‌عنوان تنهاترین راه ارتباطی می‌باشد که دو سوی کوهستان از دشت شیطور تا شهرستان بافق را به هم وصل می‌کند.

بخش های مختلف منطقه

دامنه تغییرات ارتفاعی منطقه، بین 1060 تا 2860 متر است که قسمت میانی آن بیشترین ارتفاع را دارد و هرچه به سمت کناره‌ها می‌رویم، از ارتفاع آن کاسته می‌شود. به‌طورکلی، باید گفت که مرتفع‌ترین قسمت منطقه، مربوط به کوه باجگان در جنوب شرق و کمترین ارتفاع آن هم مربوط به محدوده معدن آهن شهرستان بافق در شمال غرب منطقه می‌باشد.

از ارتفاعات عمده منطقه هم می‌توان به کوه‌های تاج کوه و انارون در جنوب شرق و جنوب، کوه نه سر در قسمت مرکزی و کوه‌های ریگو و بافق در شمال غرب و شمال منطقه اشاره کرد که محل مناسبی برای پرورش و زندگی کل و بز است.

دشت‌های غربی منطقه، سکونتگاه جبیرها معروف به دشت جبیری است و دشت‌های شرقی ازجمله دشت شیطور با دره‌ها و تپه‌ماهورهای زیبای متصل به دامنه کوه، زیست‌گاه یوزپلنگ آسیایی می‌باشد.

در نگاه کلی، این منطقه به سه قسمت کوهستانی، تپه‌ماهوری و دشتی تقسیم شده است که قسمت کوهستانی آن بارزتر می‌باشد.

منطقه حفاظت‌شده کوه بافق به دلیل برخورداری از چشم‌اندازهای طبیعی و زیبا و همچنین شاخصه‌های ارزشمند تفرجگاهی، از مناطقی به شمار می‌آید که برای توسعه گردشگری طبیعی بسیار مناسب است.

تأمین آب منطقه حفاظت شده کوه بافق

منطقه حفاظت‌شده بافق، هیچ رودخانه دائمی‌ای ندارد و فقط در زمان بارندگی‌های شدید، رودخانه‌های فصلی آن پر از آب می‌گردد که آن‌ها هم پس از مدتی، کاملاً خشک می‌شود؛ البته در این منطقه، تعدادی چشمه طبیعی از قبیل چشمه خری، دشت شیدی، مش مشو، کرینو، سنگ قصاب، تلمبه بادی دشت شیطور و آب‌انبارهای رجب دانشور وجود دارد که آب مصرفی حیات‌وحش را تأمین می‌کند و تعدادی از آن‌ها دائمی هستند. منطقه همچنین یک آبخوان به نام «دشت قطروم» هم دارد که تنها منبع تأمین آب شرب آن می‌باشد و در بخش جنوب غربی قرار گرفته است.

گیاهان شاخص منطقه حفاظت شده کوه بافق

در منطقه حفاظت‌شده کوه بافق، گونه‌های گیاهی گوناگونی با اشکال و خصوصیات مختلف وجود دارد که شامل گیاهان بوته‌ای و بالشتکی، درختی و درختچه‌ای، گچ‌دوست، شورپسند، شن‌دوست، صخره‌دوست و همچنین گونه‌های خوش‌خوراک مرتعی و گونه‌های دارویی می‌شود. در این راستا تا به امروز، 194 گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده که 24 مورد آن، از ارزش حفاظتی ویژه‌ای برخوردار است و 22 نمونه دیگر، جزو فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت محسوب می‌شود. منطقه همچنین 61 گونه بومی دارد که گیاهان کلاه میرحسین، نازبیابانی، کاروان کش، پونه، آویشن، قیچ، بادام‌کوهی و انجیر کوهی ازجمله آن‌ها می‌باشد.

گونه های جانوری منطقه حفاظت شده کوه بافق

ارتفاعات منطقه کوه بافق به علت عاری بودن از تعارضات و دست‌خوردگی‌های انسانی و چرای دام‌ها، نقطه امنی برای زیست گونه‌های جانوری می‌باشد که همین نکته، سبب افزایش تعداد گوشت‌خواران در آن شده است و ازجمله جانوران منطقه هم باید به انواع زیر اشاره کرد:

پستانداران

پستانداران: در این منطقه، 20 گونه پستاندار شناخته شده که شامل 6 راسته و 8 خانواده می‌شوند و 12 گونه آن‌ها، جزو اولویت‌های حفاظت در دنیا و ایران هستند.

پستانداران منطقه در مناطق صخره‌ای کوهستانی، دشتی بیابانی و تپه‌ماهور و کوهپایه‌ای زندگی می‌کنند. از پستانداران تیپ صخره‌ای کوهستانی می‌توان به کل و پلنگ و بز اشاره کرد. همچنین از پستانداران تیپ دشتی بیابانی نیز می‌توان از گرگ، شغال، کاراکال، روباه معمولی و جبیر نام برد و از پستانداران تیپ تپه‌ماهور و کوهپایه‌ای هم می‌توان به میش، قوچ و پلنگ اشاره کرد.

تخمین زده شده که در منطقه کوه بافق، 20 پلنگ زندگی می‌کنند که حضور 11 مورد از آنان محرز شده است. از دیگر پستانداران این منطقه باید به تشی، خرگوش، کفتار، کاراکال، جرد ایرانی، پامسواکی، خارپشت، دوپای کوچک وجربیل اشاره کرد.

پرندگان

پرندگان: در منطقه حفاظت‌شده بافق، مجموعاً 44 گونه پرنده شناسایی شده که متعلق به 22 خانواده هستند و 12 گونه از آن‌ها همچون هوبره، عقاب‌ها، دلیجه، دال، سارگپه پابلند و... در سطح ملی و بین‌المللی موردحمایت هستند.

در تپه‌ماهورها و مناطق کوهستانی منطقه، باارزش‌ترین و مهم‌ترین پرندگان نظیر عقاب، خانواده باز، خانواده شاهین‌ها و لاشخور وجود دارند. از دیگر پرندگان این منطقه می‌توان به کمر کولی بزرگ، چکاوک کاکولی، کلاغ ابلق، دم جنبانک ابلق، هدهد، زنبورخوار معمولی، زاغ نوک سرخ، جغد کوچک، شاه بوف، تیهو و کبک اشاره کرد.
در این منطقه، کبک و تیهو بیشترین آمار را به خود اختصاص داده‌اند؛ چراکه این منطقه به دلیل داشتن چشمه، پوشش گیاهی و شرایط توپوگرافی، شرایط مطلوبی را برای زیست این دو گونه مهیا کرده است. همچنین گونه‌هایی از پرندگان بیابانی دیگر نظیر باقرقره، زاغ بور و بعضاً هوبره نیز در منطقه حفاظت‌شده بافق یافت می‌شوند.

خزندگان

خزندگان: 16 گونه از خزندگان، در منطقه حفاظت‌شده کوه بافق شناسایی شده‌اند که 9 گونه از مارمولک‌ها، 1 گونه لاک‌پشت و 6 گونه از مارها که به دو خانواده تعلق دارند، در این منطقه زیست می‌کنند. سه گونه مار شاخ‌دار، کک‌مار و مار جعفری از گونه‌های خطرناک و سمی هستند. تیر مار از مارهای نیمه سمی و شتر مار شیرازی از گونه مارهای غیر سمی این منطقه می‌باشند که محل زندگی تعدادی از آن‌ها در مناطق استپی و دشتی و تعدادی دیگر هم در مناطق کوهستانی هستند.

از بین خزندگان موجود در منطقه حفاظت‌شده کوه بافق، بزمجه بیابانی و لاک‌پشت مهمیزدار از ارزش حفاظتی بالایی برخوردارند.

تهدیدهای مخرب در منطقه

ازجمله تهدیدی که می‌توان در رابطه با این منطقه نام برد، شرایط مناسب چراگاهی است که باعث آسیب به پوشش ارزشمند گیاهی منطقه می‌شود؛ همچنین ساخت جاده گزوئیه که شهر بافق را به روستاهای دولت‌آباد و شیطور وصل می‌کند، یکی دیگر از عوامل مهم محسوب می‌شود؛ چراکه متأسفانه این جاده از محدوده امن منطقه رد می‌شود و ازاین‌رو، عمده‌ترین عامل مخرب منطقه به‌حساب می‌آید.