زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه)

زندان اسکندر یزد، مدرسه یا زندان؟

به دیدار یكی ازجاذبه های پربازدید یزد، زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه می رویم؛ وارد بافت تاریخی یزد، محله فهادان می شویم. از كوچه پس كوچه های آن عبور می كنیم تا گنبدی با ارتفاع ۱۸ متر، كه سراسر دارای گچ بری و تزئینات زیبا با آبرنگ طلایی و لاجوردی است را ببینیم. هرچند بسیاری از این تزئینات از بین رفته ولی باز هم اندكی از آن قابل مشاهده است. 
درست هست كه درب ورودی این بنا بسیار كوتاه است اما پس از اینكه وارد صحن مدرسه شویم؛ عظمت و بزرگی این بنای تاریخی با معماری اسلامی دوره مغول، ما را به خودش جذب می كند.

داستان ساخت مدرسه ضیائیه 

 قبل از اینكه به بازدید مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر برویم بد نیست داستان ساخت این بنا را چنین بیان كنیم:

در روایات گفته شده که اسکندر در راه ری در این مکان زندانی ساخته که آن را کِثَه می خواندند ؛ بعدها در دوران ساسانیان به فرمان یزد گرد اول در این مکان شهری بنا شد که به آن یزدان گرد گفته می شد. هرچند در اسناد تاریخی، مدرکی مبنی بر ساخت زندان توسط اسکندر وجود ندارد، اما این منطقه و پیرامون آن، موقعیت خوبی را از نظر استراتژیکی دارا بوده و اسکندر برای استقرار نیروی نظامی یونانیان و تسخیر ایالات پارس و ماد از این مکان بهره برده است. بنابراین امکان اینکه زندانی را هم در این مکان بنا کرده باشد چندان دور از ذهن نیست.  
در سال ۶۳۱ هجری قمری (قرن ۷)، زندان اسکندر تغییر کاربری یافت و به مدرسه ای تبدیل شد. سید ضیاءالدین حسین رضی، داماد سید ركن الدین محمد- بانی مدرسه ركنیه- دو منار بلند، ایوان و درگاهی وسیع با حجره های زیاد در آن ایجاد كرد و آب قنات اشكذر را در آن جاری ساخت. 

ضیاء الدین علاوه بر مدرسه ضیائیه، كتابخانه ای برای استفاده طلاب، زاویه ای برای عبادت در مجاورت مدرسه و چندین خانه با بادگیرهای بلند گویا برای سكونت مدرسین در پشت مدرسه ساخت، اما ساخت بنای مدرسه هنوز به اتمام نرسیده بود كه ضیاء الدین فوت كرد و پسرانش مجدالدین حسن و شرف الدین علی در سال ۷۰۵، ساخت این مدرسه را تكمیل نمودند و موقوفاتی را جهت مرمت و مخارج مدرسه در نظر گرفتند.

معماری زندان اسکندر

 اولین قسمتی كه به بازدید آن در زندان اسکندر می رویم گنبد خانه است. گنبد خانه بنا در اضلاع ۸/۸ متر و با ارتفاع ۱۸ متر از قدیمی ترین بخش های مدرسه ضیائیه به حساب می آید كه محرابی ساده و در دو طبقه با طرح مقرنس ساده و نقش سرمه دان در وسط خانه ها، زیبایی خاصی به گنبد خانه داده است. 
از گنبد خانه خارج می شویم و دوباره وارد صحن می شویم. صحن این مدرسه مستطیل شكل است و سه ایوان رفیع در ضلع جنوبی، شمالی (اتاق زیر بادگیر) و غربی دارد كه در این میان ایوان غربی از آن دو ایوان بزرگتر است. گفته می شود ایوان ضلع شرقی در گذر زمان از بین رفته است. 
جالب است بدانید در این بنا هیچ گونه تزئینات كاشی كاری به چشم نمی خورد و تنها آثار بر جای مانده آن، خشت خام بوده كه این بنای در آمده از خاک را تا كنون بر جای نگه داشته است. 

در وسط این مدرسه پایابی با عمق ۵ متر وجود دارد. اگر تمایل داشته باشید ۳۸ پله باریک و تنگ پایاب را پایین می رویم تا اندكی را در دل تاریخ لذت ببریم. هم اكنون این مكان  تغییر كاربری داده و به عنوان كافی شاپ مورد استفاده قرار می گیرد.   
به بازدید قسمت های دیگر این مدرسه می رویم. غرفه ها و مغازه های صنایع دستی بیشترین چیزی است كه به چشم می آید. اگر دوست دارید می توانیم برای خرید سوغات و آثار دست هنرمندان این دیار، اینجا را برای خرید انتخاب كنیم.

شعر حافظ درباره زندان اسکندر

 بد نیست به این موضوع اشاره كنیم كه قرن هاست كه یزد را به نام زندان اسکندر می شناسند اما می دانیم كه مدرسه ضیائیه هیچ گاه زندان نبوده است. یكی از مواردی كه بر این امر دامن زده تأثیر گسترده ی شعر خواجه شیراز، حافظ است كه می فرماید: 
دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت                رخت بر بندم و تا ملک سلیمان بروم  
(از نظر صاحب نظران و بزرگان ادبی، منظور حافظ از زندان سکندر، شهر یزد بوده است).

نكته ی دیگری كه جالب است در مورد بانی این مدرسه بدانید این است كه خاندان رضی در یزد چنان مورد احترام بودند كه رشیدالدین فضل الله همدانی با آنها مناسباتی داشته است و در وقف نامه ربع رشیدی مكررا از افراد آن خاندان حتی ضیاء الدین محمد بن رضی نام برده شده است. در وقف نامه جامع الخیرات نیز كه بزرگترین موقوفات یزد در عصر ایلخانان به شمار می رود، علاوه بر تعیین متولی از خاندان خود، نظارت و سرپرستی موقوفات را به ضیاء الدین رضی و بعد از او به خاندانش واگذار نموده است.

 
آدرس زندان اسکندر

موقعیت زندان اسکندر یزد در محله فهادان، کوچه رختشویخانه، کوچه حمام نو قرار گرفته است.

مدرسه ضیائیه در ۲۳ اسفند ماه ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۷۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برای بازدید از این بنا و سایر جاذبه های دیدنی یزد می توانید به صفحه تور یزد گردی مراجعه کنید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر با پشتیبان آنلاین رادینا تماس بگیرید.