مجموعه شاه ولی تفت

تاریخچه و مجموعه شاه نعمت الله ولی تفت

مجموعه تاریخی «شاه نعمت‌الله ولی» شامل حسینیه، مسجد، بقعه شاه خلیل ثانی، زورخانه، مدرسه، بازار، میدان، آب‌انبار و نخل می‌باشد که به‌صورت متمرکز در مرکز شهر تفت قرار دارد. این مجموعه، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تفت و جزو دیدنی‌ترین بناهای به یادگار مانده تاریخ در دل کویر می‌باشد که در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۷۸ هـ.ش با شماره ۲۳۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بنای اولیه‌ مجموعه امام (شاه ولی) تفت‌ را به‌ «خانم بیگم خواهر شاه‌طهماسب و همسر یکی از نواده‌های شاه نعمت‌الله» در قرن 10 هـ.ش نسبت داده‌اند؛ اما بر اساس قدیمی‌ترین تاریخ حک‌شده بر روی سنگ محراب مسجد شاه ولی تفت یعنی سال ۸۷۳ هـ.ق (847 هـ.ش)، این احتمال رد می‌شود.

روایتی دیگر، بنای این مجموعه را به «شاه ابوا لولی فرزند شاه ابوالمهدی» معاصر شاه و حاکم یزد نسبت می‌دهد.

میدان یا حسینیه شاه ولی تفت

حسینیه شاه ولی، در قسمت جنوبی میدان شاه ولی تفت قرار دارد و از بنای اولیه آن، تنها یک بدنه مشرف‌به میدان باقی است که کاشی‌های مسدس آن و کتیبه‌های موجود، قدمت حسینیه را به قرون نهم و دهم هـ.ش و عصر صفوی نسبت می‌دهند. هم‌اکنون میدان شاه ولی، به حسینیه شاه ولی معروف شده است؛ اما مردم بومی یزد، اردکان، میبد و... هنوز به آن میدان شاه ولی می‌گویند.

این میدان با چهار دیوار مربعی در وسط محله، تقاطع سه‌راه‌ها و شبکه‌های ارتباطی یا کوچه‌ها می‌باشد و با ۳ دروازه خود که هر یک به محله‌ای راه داشته، عنصر ارتباطی شهر تفت بوده است.

در دورتادور و یک متر بالاتر از سطح میدان شاه ولی تفت، غرفه‌هایی دوطبقه و هلالی با طول و عرض 1.5 تا 2.5 متر و ارتفاع ۳ تا 3.5 متر قرار دارد که تعدادی ستون در امتداد دیواره‌های جانبی آن به ‌عرض ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر، جداکننده این غرفه‌های مستقل از هم می‌باشند. غرفه‌های فوقانی آن نیز از طریق درگاه‌های بسیار کوچک با هم ارتباط دارند.

حسینیه شاه ولی تفت هرساله در ایام محرم و سوگواری، محل اصلی تجمع عزاداران حسینی می‌باشد که مردها در غرفه‌های طبقه اول (همکف) و زنان در غرفه‌های طبقه‌ی دوم با ورودی جدا، نشسته و به تماشای مراسم می‌پردازند.

مسجد شاه ولی تفت

مسجد شاه ولی معروف به مسجد جامع تفت، در میدان مرکزی و خیابان ساحلی شهر تفت واقع شده است. بنای این مسجد، از خشت و آجر و مزین به کاشی‌های قدیمی و زیباست که گرمخانه‌ای در ضلع غربی با طاق و تویزه آجری کاربندی شده و یک شبستان زمستانی و تابستانی با ایوان‌ هم دارد.

بر سر در ورودی مسجد شاه ولی، یک در آهنی بزرگی نصب شده که با کاشی‌های رنگین سرتاسری مزین گردیده است. پنجره‌های مشبک کاشی‌کاری شده‌ای هم در دو طرف این سردر وجود دارد که یک در کوچک چوبی خراطی‌شده با نقوش هندسی و مشبک به همراه کتیبه‌ای قرآنی، در آن قرار داده شده است.

مسجد شاه ولی، یک محراب ساده دارد که با کتیبه سنگی کاملاً سفید مربوط به سال ۸۷۳ هـ.ق (847 هـ.ش) پوشیده شده و بر روی آن آیات قرآنی حک گردیده است. چند نقش و نگار تزئینی در وسط محراب، سه کتیبه سنگی و پنجره مشبک کاشی‌کاری شده هم در بالای آن دیده می‌شود، منبری چوبی نیز در کنار این محراب با نقش ستاره داوود جلوه گری می‌کند.

سرتاسر مسجد شاه ولی تفت تا ارتفاع یک متری، دارای کاشی‌کاری با اشکال فیروزه‌ای‌رنگ شش‌ضلعی و در قاب کاشی معرق طراحی گردیده‌اند. 

اهمیت این بنا، در شیوه برپا کردن گنبد آجری و دوپوسته پیوسته آن با کاربندی‌های زیبا می‌باشد که زمینه ۴ گوشه‌اش، بدون هیچ چین و شکنجی گرد شده است. گویا این گنبد، الگوی ساخت مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گنبد کبود تبریز نیز می‌باشد.

مسجد شاه نعمت‌الله ولی تفت در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ هـ.ش با شماره ۷۷۱ در زمره آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

بقعه شاه خلیل ثانی

بقعه شاه خلیل ثانی متعلق به شاه خلیل ثانی فرزند شاه نعمت‌الله ولی می‌باشد. این بقعه در اصل، یک خانقاه به شکل مربع و متصل به «آرامگاه بی‌بی» بوده كه اتاقکی بلندبالا با یک عمارت زیبا در وسط بقعه و ساختمان‌های خانه، آشپزخانه، حمام و... در اطراف آن قرار دارد.

دو گنبد بزرگ و کوچک، در ضلع جنوبی بقعه با چند راهرو وجود دارد که به یک ایوان، سه طاق‌نما و دو ستون نماسازی شده، تبدیل گردیده‌اند. این گنبدها بر بالای بقعه شاه خلیل ثانی خودنمایی می‌کنند و مزین به سنگ مرمرها و کتیبه‌های مختلف کاشی معرق و لاجوردی با نقوش گل‌وبوته حجاری‌شده مربوط به سال ۱۳۲۳ هـ.ش می‌باشند. سقف دو گنبد بقعه شاه خلیل ثانی؛ ترکیبی از آجر لعاب‌دار سبز، لاجوردی و ساده است که کلمه «علی (ع)» بر بام گنبد و کلمه «یا علی» در ساق آن نگاشته شده است.

بنای فعلی بقعه شاه خلیل ثانی تفت، بخشی از كوشک خانقاه می‌باشد که از آرامگاه «بی‌بی» جدا شده و به محل کتابخانه عمومی شهر تفت تبدیل گردیده است.

آب انبار شاه ولی تفت

آب‌انبار تاریخی شاه ولی، در ضلع جنوب شرقی حسینیه و در همسایگی تكیه حوض بلبل تفت قرار دارد. این آب‌انبار با یک سردر آجری و ۳ بادگیر، آبی خنك را در خزینه خود ذخیره می‌کرده و منبع آبی مهم برای تفت و به‌خصوص محله حوض بلبل بوده است.

بازار شاه نعمت الله ولی

این بازار تاریخی از خشت و گل می‌باشد که با پشت‌بام کاه‌گل و اندود و چند در قدیمی چوبی، اصالت خود را به رخ می‌کشد.

مدرسه شاه ولی تفت

مدرسه شاه ولی، ساختمانی خشتی با نمای آجر است که تمام سقف کلاس و اتاق‌های مدرسه، در جهت طولی و به‌صورت ضربی ساده می‌باشد؛ ولی برای جلوگیری از رانش، در قسمت‌های مهم و ضروری آن از میل مهار استفاده شده است.

نخل و مراسم نخل برداری در حسینیه شاه ولی تفت یزد

«نخل» در لغت به معنای تابوت و وسیله چوبی می‌باشد که دو طرف آن، از چوب مشبک ساخته شده و به کمک چوب‌های دیگر به هم مرتبط هستند. درنهایت، این مجموعه عظیم چوبی بر روی ۴ تیر چوبی قطور و مستحکم قرار می‌گیرند.

مردم استان یزد، نخل را نمادی از تابوت سیدالشهدا می‌دانند و هیئت‌های مذهبی در روزهای عاشورا و بیست و یکم رمضان روز شهادت حضرت علی (ع)، به آینه‌بندی و تزیین نخل می‌پردازند و پس از آماده‌سازی آن، یکی از هیئت‌ها وارد حسینیه شده و دوان‌دوان در حین سردادن فریاد «حسین حسین» به زیر نخل رفته و به کمک دیگر عزاداران حاضر در زیر نخل، با فریاد «یا علی» نخل را از جا بلند کرده و ۳ یا ۵ بار هم‌زمان با صدای سنج، طبل و شیپور نخل را دور حسینیه می‌چرخانند و این‌گونه، با شور و هیجان معنوی به برگزاری آیین نخل برداری می‌پردازند و پس‌ازآن، مراسم عزاداری را با سینه‌زنی و زنجیرزنی ادامه می‌دهند.

مراسم نخل برداری، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری یزد می‌باشد که هرساله جمعیت عظیمی از مردم عزادار از سراسر ایران و حتی کشورهای خارجی در آن حضور می‌یابند و به عزاداری و تماشای مراسم نخل گردانی به همراه هیئت‌های عزادار می‌پردازند. 

اگر قصد اقامت و رزرو اقامتگاهی سنتی در شهر ییلاقی تفت را دارید، بوم گردی باغ دو سرو تفت گزینه مناسبی جهت رزرو به شمار می‌آید.

در هنگام اقامت در شهر خوش آب‌وهوای تفت یزد می‌توانید از تورهای یزدگردی و تورهای کویر نوردی باکیفیت رادینا استفاده نمایید. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مجموعه شاه ولی تفت با پشتیبان آنلاین رادینا تماس بگیرید.