منطقه حفاظت شده سیاهکوه اردکان

مناطق حفاظت‌شده، به بخش‌هایی از منابع طبیعی گفته می‌شود كه به دلیل ضرورت حفظ و تكثیر جانوران و گیاهان ارزشمند و همچنین احیای این‌ گونه‌ها، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این میان، منطقه حفاظت‌شده سیاهکوه اردکان یزد که از ناشناخته‌ترین مناطق حیات‌وحش جهان به شمار می‌آید، یکی از بکرترین پارک‌های ملی کشور و همچنین دربردارنده گونه‌های نادر جانوری و گیاهی است که از ارزش زیادی برخوردار می‌باشد. منطقه سیاه کوه اردکان، در سال 1380 هـ.ش به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام گردیده و بخشی از آن طی مصوبه شماره ۲۹۳ شورای عالی محیط‌زیست، در سال 1386 هـ.ش به‌عنوان پارک ملی سیاه‌کوه به مناطق تحت پوشش سازمان محیط‌زیست پیوسته است.

موقعیت جغرافیایی

پارک ملی سیاه کوه با مساحت ۸۰,۷۸۶ هکتار، در کنار منطقه ۱۲۴,۹۹۶ هکتاری حفاظت‌شده سیاه کوه و محدوده بین استان‌های یزد و اصفهان واقع شده است که بخش‌های جنوبی آن، در استان یزد و بخش‌های شمالی منطقه هم در استان اصفهان قرار دارد.

با توجه‌به ‌قرار گرفتن کویر سیاه‌کوه در حاشیه جنوبی منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی سیاه‌کوه اردکان یزد، دسترسی به این پارک، تنها از طریق منطقه حفاظت‌شده سیاهکوه امکان‌پذیر است.

دو ورودی اصلی در شمال‌شرقی و جنوب‌شرقی منطقه حفاظت‌شده سیاهکوه اردکان که هر دو از جاده آسفالته اردکان _ چوپانان منشعب می‌گردد، راه‌های دسترسی اصلی به منطقه هستند. ورودی جنوب‌ شرقی در کیلومتر ۴۰ جاده اردکان _ چوپانان و نیز ورودی شمال‌شرقی در کیلومتر ۱۱۵ همین جاده قرار گرفته است.

وضعیت زیست محیطی منطقه حفاظت شده سیاهکوه 

منطقه سیاهکوه، در کنار یکی از وسیع‌ترین مناطق بیابانی کشور قرار گرفته و بلندترین نقطه‌اش، قله سیاهکوه (کافر کوه) با بلندی 2050 متر است؛ علاوه بر آن اکوسیستم‌های متنوعی مانند استپ، نمکزار، کویر و بیابان نیز در این منطقه دیده می‌شود.

منطقه ازنظر تنوع و تراکم پوشش گیاهی، شرایط خوبی برای زندگی جانوران کویری دارد و علاوه بر این، به علت دور بودن از ساخت‌وسازها و سکونت‌گاه‌های شهری و نبود راه‌های ارتباطی متعدد، از گزند شکارچیان و متعرضین به محیط‌زیست نیز دور بوده و همین امر باعث شده تا یک منطقه امن و دست‌نخورده، برای رشد و تکثیر گونه‌های جانوری و گیاهی به وجود بیاید.

اقلیم منطقه حفاظت شده سیاهکوه اردکان 

بر اساس آماری که ایستگاه‌های کلیماتولوژی مجاور پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده سیاه‌کوه یزد ارائه داده است، متوسط بارندگی سالانه این منطقه ۴۸ میلی‌متر تخمین زده شده که حداکثر بارندگی آن، در دی‌ماه فصل زمستان و حداقل آن هم در فصل تابستان می‌باشد.

نوسانات دمایی شبانه‌روزی در منطقه سیاه‌کوه شدید است، به‌اضافه این‌که زمستان‌های سرد و خشک و تابستان‌های بسیار گرم و خشک هم از خصوصیات اقلیمی بارز منطقه حفاظت‌شده سیاه‌کوه اردکان به‌ شمار می‌آید.

منابع تأمین آب منطقه حفاظت شده و پارک ملی سیاهکوه 

با توجه به اقلیم بیابانی و خشک منطقه سیاهکوه و عدم بارش دائمی برای پرآب شدن رودخانه‌ها؛ این منطقه تنها در زمان بارش‌های فصلی، صاحب رودخانه‌ها و چشمه‌های موقتاً پر آب همچون چشمه ریزآب معراجی، قناتوک، چاه ریزآب خرما، چشمه یارعلی، چشمه‌خلق، سبز‌چاه، ریزآب صالحی، چشمه تیهو، چشمه قاسم وزیر و دوگنبد می‌شود و می‌تواند جانداران خود را سیراب می‌کند. 

همچنین برای کاهش اثرات کم‌آبی در مناطق حفاظت‌شده سیاهکوه، اداره کل حفاظت محیط‌زیست تعدادی آب‌انبار در این منطقه ساخته است که از این میان می‌توان به آب‌انبار حوض‌ ابریشم، چهل‌تغار، قاسم‌ وزیر، لای‌معدن و ریزآب‌خرما اشاره کرد.

گونه های شاخص جانوری منطقه سیاهکوه اردکان

در پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده سیاهکوه، 19 گونه پستاندار شناسایی شده که 8 گونه آن‌ها، ارزشمند و کمیاب است و کاراکال، شاه روباه و یوزپلنگ آن، از اهمیت بیشتری برخوردار می‌باشند؛ تا حدی که حفظ و تکثیر آن‌ها در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی زیست‌محیطی لحاظ شده است.

دیگر پستانداران منطقه هم عبارت‌اند از: کل و بز، شغال، روباه معمولی، شاه روباه، قوچ و میش، جبیر (غزال ایرانی)، گرگ، پلنگ، یوزپلنگ آسیایی، موش خانگی، دوپای کوچک، کاراکال، خارپشت ایرانی، هامستر خاکستری، پامسواکی بزرگ، روباه شنی، کفتار، خرگوش و تشی.

سکونت‌گاه میش و قوچ در ارتفاعات و دامنه‌های یارعلی و قاسم وزیر و سکونت‌گاه کل و بز در ارتفاعات سیاه‌کوه، از شرایط خوبی برخوردار هستند. همچنین سکونت‌گاه جبیر (غزال ایرانی) در دشت‌های شرقی پارک ملی و بخشی از مناطق حفاظت‌شده سیاهکوه است که تکثیر آن، رو به رشد می‌باشد.

نکته قابل‌توجه این است که این منطقه، یکی از 3 سایت اصلی پرورش یوزپلنگ ایرانی محسوب می‌شود و در کنار منطقه دره انجیر خرانق، 60 درصد جمعیت یوز ایرانی را به خود اختصاص داده است.

پرندگان شاخص منطقه حفاظت شده سیاهکوه اردکان 

34 گونه پرنده، در سیاهکوه شناسایی شده که ۱۱ گونه آن، واجد ارزش‌های حفاظتی می‌باشد. در میان آن‌ها بالابان، عقاب شاهی، شاهین، هوبره و بحری به‌این‌علت که در معرض خطر انقراض قرار دارند، از اهمیت حفاظتی بالایی برخوردار هستند.

سایر پرندگان این منطقه شامل باقرقره گندمی، زاغ بور، باقرقره شکم سیاه، سارگپه پابلند، چکاوک بیابانی، زنبورخوار معمولی، کبک، تیهو و انواعی از گنجشک‌سانان می‌شود. پرندگان مهاجری از راسته شاهین‌سانان و پرندگان کنار آبزی نیز در منطقه دیده شده‌اند که هوبره به‌عنوان مهم‌ترین آن‌ها در دشت‌های اطراف سیاه‌کوه، یارعلی و قاسم وزیر در زمستان یافت می‌گردد.

خزندگان منطقه سیاهکوه 

شرایط طبیعی پارک ملی سیاهکوه و بکر بودن زیستگاه‌ها، سبب ایجاد شرایط استاندارد برای ادامه حیات خزندگان باارزش بیابانی شده است. سوسمار خار دم ایرانی، بزمجه بیابانی، آگامای چابک، مار شاخ‌دار، شترمار شیرازی، آگامای سروغی خاکستری، جکوی دم‌پخ کایزرلینگ و لاک‌پشت مهمیزدار ازجمله خزندگانی هستند که در پارک ملی سیاهکوه شناسایی شده‌اند.

گونه های گیاهی شاخص در منطقه حفاظت شده سیاهکوه 

تاکنون 47 گونه گیاهی، در پارک ملی سیاه کوه اردکان شناسایی شده که چهارگونه کلاه‌ میرحسن دم‌عقربی، گل زوفا، آویشن شیرازی و شوریزدی دارای ارزش حفاظتی بالایی هستند و دو گونه گیاهی نیز ازنظر ارز‌ش‌های اکولوژیک بااهمیت می‌باشند.

رویشگاه‌های طبیعی منطقه شامل انواعی از تیپ‌های گیاهی است که از آن جمله می‌توان به تیپ درمنه، قیچ، تیپ قیچ، تیپ پرند، تیپ رمس، قیچ، تیپ جفنه، درمنه، تیپ گز، تیپ تاغ، تیپ کسیدان و تیپ بادام‌کوهی اشاره کرد.

اخبار و اتفاقات مهم ثبت شده منطقه سیاهکوه یزد در عرصه حیات وحش

_ ثبت تصور یوزپلنگ ماده به همراه سه توله در سال ۱۳۸۸

_ ثبت تصور یوزپلنگ توسط دوربین‌های تله‌ای در سال 1390

_ تهیه عکس و فیلم برای اولین بار از گربه شنی در این منطقه در سال 1392

_ تهیه مستندی از زادآوری گربه شنی در سال 1392

_ ثبت صحنه شکار خرگوش توسط کاراکال در مرداد ۱۳۹2

_ دستگیری عوامل کشتار چهار کل و بز وحشی در سال 1394

_ تصویربرداری از یک بره جبیر تازه متولدشده در سال 1394

ساخت مستند پارک ملی سیاهکوه

مستند پارک ملی سیاه كوه، روایتی عینی از حیات‌وحش استان یزد در منطقه حفاظت‌شده سیاه كوه اردكان می‌باشد که گونه‌های متنوع منابع طبیعی، محیط‌زیست و حیات‌وحش پارک ملی و نیز منطقه حفاظت‌شده سیاه كوه را به‌خوبی نمایش داده است.

تصاویر زیادی از حیوانات این زیستگاه نظیر شاه روباه، پوزپلنگ ایرانی، مار شاخ‌دار و زاغ بور در این مستند 52 دقیقه‌ای شكار شده و همچنین بسیاری از گونه‌های حیوانی در حال نابودی آن، به نمایش درآمده است.

این مستند كه به تهیه‌كنندگی اسماعیل ثقفی و كارگردانی محسن عباسی تولیدشده، علاوه بر نمایش در شبکه مستند (فروردین‌ماه 98)، در یازدهمین جشنواره سینما حقیقت هم حضور داشته است.