مدرسه شاه کمالیه یزد

در سراسر شهر یزد و مناطق اطراف آن، مدارس تاریخی بسیاری دیده می شود که نشان از دیرینگی علم آموزی در میان اهالی این خطه از کویر می باشد. «مدرسه شاه کمالیه» نیز یکی از سازه های ارزشمند یزد به شمار می رود که به همت فردی به نام «کمال الدین ابوالمعالی»، حدود ۷ قرن پیش ساخته شده است. این مدرسه با معماری جالب خود به ویژه در بخش گنبد و تزییناتش به سبک های مختلف، در زمره جاذبه های گردشگری منحصر به فرد استان یزد قرار گرفته است.

مدرسه شاه کمالیه (مکتب خانه) یزد کجاست؟

مکتب خانه یا مدرسه شاه کمالیه یزد، در سمت غربی مسجد جامع کبیر قرار گرفته و همچون دیگر مدارس قدیمی معروف این شهر _از جمله مدرسه امام خمینی (ره) یا شاهزاده فاضل، ایرانشهر، رستمی مریم آباد، دبستان خسروی، دبیرستان کیخسروی و مدرسه ضیائیه_ از ارزش فرهنگی و تاریخی بالایی برخوردار است.

وجه تسمیه و معرفی شاه کمالیه

شاه کمالیه یا «شاه کمال الدین ابوالمعالی بن خواجه برهان الدین»، فرزند «برهان الدین لطف الله» یکی از وزرای «شاه مبارزالدین مظفری» و حاکم یزد بوده است که در حدود ۷ قرن پیش، به بنای مدرسه ای بزرگ و فاخر همت گماشته و مدرسه، به اسم وی نامگذاری شده است.

مدرسه شاه کمالیه؛ یادگاری از تاریخ مظفریان

مدرسه شاه کمالیه و به ویژه قسمت اتاق آن، به دوره آل مظفر و سال ۶۹۹ هـ.ش تعلق دارد؛ اما بخش گنبد مدرسه، مربوط به سال ۶۹۱ هـ.ش می باشد. امروزه در کنار گنبد نیز بخشی متصل به آن دیده می شود که بر اساس کتیبه موجود در مدرسه، حاصل تلاش های «شیخ علی بن فتح الله» در سال ۷۰۸ هـ.ش می باشد.

مدرسه شاه کمالیه یزد، در سال ۱۳۴۶ هـ.ش با شماره ۷۷۲ در فهرست میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است.

معماری مدرسه شاه کمالیه یزد

مدرسه زیبای شاه کمالیه که بیشتر با گنبد زیبای خود شناخته می شود، معماری چشم نوازی دارد و تزئینات خاصی را به نمایش گذاشته است. این مکان در ابتدا، یک مدرسه و آب انبار بزرگ بوده و بقعه و گنبد فعلی در میان آن قرار داشته است.

گنبد مدرسه، یک نیم کره با روکش و زمینه آجری می باشد که بر روی آن، طرح ستاره های شش پر توخالی و فیروزه ای رنگ همچون گردنبندی زیبا به چشم می خورد. این ستاره ها، با کاشی های زیبا گره بندی شده و همراه با ستاره های هشت ضلعی کاشیکاری شده مغولی در اتاق شرقی گنبد، طرح جالبی را به وجود آورده است.

برای قرارگیری گنبد، یک سازه مربعی با چهار دیوار به طول ۸ و ضخامت ۱.۸ متر ساخته شده و به وسیله کتیبه هایی از خط کوفی تزیین گشته است. ضمناً، ۴ ستون یا پایه در زیر گنبد مدرسه شاه کمالیه دیده می شود که با تزییناتی همچون نوشته های «القوة لله» و «الملک لله» آراسته شده و با رفتن به زیر آن، می توان دایره ای شمسه مانند متشکل از چندین دایره متحد المرکز کاشی و آجر را در نقطه مرکزی آن مشاهده کرد. به طور کلی، میان گنبد مدرسه شاه کمالیه و برخی از آثار دیگر ایران همچون «بقعه سابق طاووس الحرمین»، «گنبد آرامگاه سیدون علی نقیا در ابرکوه» و... شباهت هایی یافت می شود که بسیار جالب است.

از نقش ها و طرح های تزئینی این بنا، باید به لایه های آب طلا و لاجورد داخل سازه اشاره کرد. همچنین نقوش گچکاری شده جالبی در مدرسه شاه کمالیه یزد مشاهده می گردد که همراه با درج نام خلفای راشدین روی محراب _به عنوان تنها بنای یزدی با این مشخصات_، نشانگر اوج هنر و زندگی مسالمت آمیز مذاهب در کنار یکدیگر می باشد.

از دیگر بخش های مدرسه، محراب زیبایی است که در بالا و پیشانی آن، ردی از دو کتیبه با خط کوفی مشاهده می شود و زیر نیم طاق بلند محراب هم به خط ثلث، کتیبه ای وجود دارد که تنها عبارت «امر بعمارتها» بر آن باقی مانده است.

مدرسه شاه کمالیه یزد، اوج هنر معماری خود را در ایوان بلند درگاهش به همراه دو مناره اطراف آن، به نمایش گذاشته و با پایابی در محوطه روبروی بقعه، دو نهر را از دل خود عبور داده است. تعداد ۴ صفه در زیر گنبد به عنوان مدفن بانی مدرسه و فرزندان وی و نیز حمامی کوچک، از دیگر مشخصه های شاه کمالیه به شمار می رود.

لازم به ذکر است که در دیوار غربی زیر گنبد، قبرهایی وجود دارد که نشانگر کاربری این بخش به عنوان بقعه بوده است. ضمناً چند سال پس از ساخت بنا با قرار دادن یک دیوار چینی در داخل آن، سطح بقعه کاهش یافته و محراب و دیوارها هم پوشیده شده است.