آداب ماه رمضان در یزد

آداب و رسوم یزدی ها در ماه مبارک رمضان

آداب‌ورسوم ماه رمضان که ریشه در دین و مذهب دارد یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های فرهنگ‌عامه می‌باشد که برخی از آن‌ها، حتی به دوران قبل از اسلام می‌رسد که این امر بیانگر ارتباط عمیق فرهنگ اسلامی و ایرانی می‌باشد.

شهر تاریخی یزد، دارای اصیل‌ترین آداب‌ورسوم محلی بخصوص در ماه مبارک رمضان می‌باشد و مردم با اصالت یزدی سفت‌وسخت به این اصول پایبند هستند.

مردم یزد قبل از فرارسیدن ماه رمضان، به فراهم کردن مایحتاج این ماه‌ می‌پردازند که از همه مهم‌تر، برنج می‌باشد و در میان حبوبات، عدس بیشترین مصرف را دارد تا حدی که یزدی‌ها معتقدند «در ماه رمضان هر شخصی باید 7 ‌مَن عدس بخورد.»

روزه چند کُتو

در ایام ماه رمضان، بچه‌ها و نابالغین هم به تبعیت بزرگ‌ترها و شور و شوق سحری، هنگام سحر بیدار شده و همراه والدین خود سحری می‌خورند؛ البته برای کاستن فشار گرسنگی و تشنگی طول روز در چند نوبت به آن‌ها آب و غذا خورانده و دوباره روزه‌شان را وصل می‌کنند که به چنین روزه‌ای «روزه پیوندی، دوکُتُو یا کلّه‌گنجشکی» می‌گویند.

هلال ماه نو در یزد

مردم یزد برای رؤیت هلال ماه نو، هنگام غروب آخرین روز ماه شعبان به بالای پشت‌بام و مناره‌های مساجد رفته و با نگاه به آسمان در پی ماه می‌گردند تا در صورت مشاهده آن، اعمال مخصوص این ماه را به‌جا بیاورند.

اگر آسمان ابری و دیدن هلال ممکن نباشد، قاصدی به آبادی‌ها و شهرهای نزدیک هم‌افق می‌فرستند. اگر قاصد جواب نداد و تا سحر نتوانستند ماه را ببینند، سحری خورده و روزه می‌گیرند تا مبادا از تکالیف دینی خود غافل بمانند.

اما به‌محض رؤیت ماه، مردمان یزد چشم‌هایشان را بسته و سپس به روی یک سید باز می‌کنند و صلوات می‌فرستند تا از برکت این ماه نو و نماد خاندان پیامبر، حاجت‌هایشان برآورده شود. عالم بزرگ شهر یا پیشخوان و چاووش‌خوان با خواندن اشعاری این خبر خوش را به مردم رسانده و ثروتمندان و بزرگان، در بین مردم نقل و شیرینی پخش می‌کنند و مردم با خوردن نقل، کینه‌ها و دلخوری را از خود دور کرده و به هم محبت می‌نمایند.

گاهی نقاره‌زن و دهل‌زن نیز در مراسم رؤیت ماه حاضر شده و شروع به خواندن نیاش و توسل می‌کند که اسامی خاصی همچون مناجات خوانی، مناجات سحری، سحرخوانی، سحر آوازی، صلوات خوانی، گلدسته خوانی و... دارد.

فرهنگ عامه مردم یزد در ماه مبارک رمضان از وقت شناسی

رعایت آداب و اصول رمضانی از قدیم‌الایام بوده و تاکنون نیز ادامه دارد برای همین در گذشته که ساعت و موبایل نبوده در ماه رمضان ستاره‌های نورانی آسمان در دل شب‌های مخملی تاریک کویر، به‌خوبی نقش یک مؤذن را ایفا می‌کردند و حرکت ستاره پرویز، نشانه زمان سحر بوده است.

اما سال‌ها بعد، خادمان مساجد 2 ساعت قبل از سحر چراغ‌هایی نظیر چراغ معروف به «چراغ مالکاظم خادم مسجد جامع یزد» را روشن کرده و در بلندای شهر و مساجد می‌گذاشتند تا مردم با دیدن نور آن، متوجه سحر بشوند. موقع اذان، چراغ‌ها را خاموش کرده و سفره‌های سحری جمع می‌شده و مردم نماز صبح می‌خواندند.

امروزه هم با وجود تکنولوژی، اندکی از مردم یزد با همان روش‌های سنتی، برای سحری خوردن بیدار می‌شوند و معتقدند که دل‌نشین‌تر و دارای ثواب بیشتری می‌باشد.

زمان غروب آفتاب و افطار کردن را نیز با نگاه کردن به دیوار کاه‌گلی تشخیص می‌دادند به این‌گونه که هر وقت کاه‌های داخل کاه‌گل دیوار دیده نمی‌شد، می‌فهمیدند که موقع اذان مغرب و لحظه افطار فرا رسیده است.

زمان افطار، همگی به مسجد رفته و پس از خواندن نماز جماعت مغرب و عشا در مسجد افطار می‌کردند و معتقد بوده و هستند که افطاری دادن و سیر کردن روزه‌داران بسیار ثواب دارد و هنوز هم در اغلب مساجد یزد افطاری می‌دهند.

بانگ خروس سحری

بانگ خروس نیز یکی دیگر از بهترین و رایج‌ترین وسیله‌های بیدار کردن مردم در سحر بوده زیرا خروس‌ها در طول شبانه‌روز فقط در سه نوبت معین آواز می‌خوانند. در این ماه، بعضی از مردم معتقد، هنوز برای بیدار شدن زمان سحر از خروس‌خوان استفاده می‌کنند و حتی اگر خروس ندارند، مخصوص این ماه خروسی خریده و آن را در نزدیک محل خواب خود نگه می‌دارند.

خروس‌خوان اول، نیمه‌شب یا ساعت 24 را خبر می‌دهد و خروس‌خوان دوم، سحر را و خروس‌خوان سوم، وقت نماز صبح یا دمیدن صبح صادق را بانگ می‌زند.

شولی پزون

مردم برخی نقاط یزد در روز قبل از ماه مبارک رمضان و مراسم کلوخ‌اندازون که به بیرون از شهر می‌روند و دور هم جمع می‌شوند؛ با پختن آش شولی روز خود را فرح‌بخش می‌کنند. آشی که یکی از مهم‌ترین و خوشمزه‌ترین آش‌های استان یزد می‌باشد و طرفداران بسیاری در استان و تمام کشور دارد. یزدی‌ها همیشه برای مهمانان غیر یزدی خود نیز این آش را می‌پزند و اغلب افراد هم به آن علاقه نشان می‌دهند.

پخت آش گندم

آش گندم یکی دیگر از آش‌های معروف استان یزد است که بسیار مقوی می‌باشد البته پخت آن دردسرهای زیادی دارد و باید بین 8 تا 10 ساعت، محتویات آن به روی آتش بماند تا کامل پخته شده و جا بیفتد.

آش گندم به خاطر داشتن گندم و گوشت فراوان، کش‌دار می‌باشد و بسیار هم مقوی و سنگین است.

آشنایی با سنت های ماه رمضانی جالب در یزد؛ از "کلوخ اندازان" تا "پخت نان مراد"

شهر جهانی یزد مهد آیین‌های کهن و با داشتن آداب‌ورسومی خاص، از فرهنگ و تمدنی غنی در میان ایرانیان برخوردار می‌باشد. یکی از این آیین‌ها، در پیشواز از ماه رمضان و معروف به «کلوخ‌اندازان» است.

در مراسم کلوخ‌اندازان همانند خانه‌تکانی روزهای پایانی سال، مردم چند روز قبل از ماه رمضان به نظافت و پاک‌سازی خانه‌ها و مساجد پرداخته و با شادی کردن به برگزاری مراسم کلوخ‌اندازان و استقبال ماه مبارک رمضان می‌رفتند.

برای اجرای این رسم آیینی، خانواده‌ها آخرین روز ماه شعبان را دور هم جمع ‌شده و با رفتن به دل طبیعت، آن روز را با خوردن خوراکی‌هایی همچون شولی، آش کشک، آش رشته یا آش خمیر، شله‌زرد یا حلوای برنج، فالوده یزدی و... و پرتاب کردن کلوخ‌های کوچکی به سمت هم به شادی و خوش‌گذرانی می‌پرداختند و این‌گونه خود را برای روزه و پرهیز از زیاده خواری آماده می‌کردند.

ختم قرآن کریم

ختم قرآن کریم از دیگر رسوم پسندیده مردم دارالمؤمنین یزد است که هنوز هم در یزد و تمام شهرستان‌های استان مرسوم می‌باشد.

این رسم به این شکل است که زنان یزدی در ماه رمضان، در خانه مُلّا یا شخص مسلط به قرآن جمع شده و دوره‌های قرآن‌خوانی برگزار می‌کنند و هر روز یک جزء آن را با هم قرائت کرده تا به پایان ماه و قرآن برسد. روز آخر، خواندن سوره توحید نوبت هر کس بشود در کار او گشایش ایجاد شده و حاجت‌روا می‌گردد و روز بعد، باید به همه شیرینی بدهد.

البته این رسم در امامزاده‌ها و مساجد هم به‌صورت عمومی برگزار می‌شود که با استقبال پُرشور جوانان و نوجوانان همراه می‌باشد.

نیمه ماه مبارک رمضان

در نیمه ماه مبارک رمضان، در 38 امامزاده شهر یزد جشن سالروز میلاد امام حسن مجتبی (ع) برگزار می‌گردد.

شب های قدر

در شب‌های قدر دارالعباده یزد، اداره اوقاف برای تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف هرساله در بیش از 42 امامزاده و بقاع متبرکه به برگزاری مراسم احیا می‌پردازد.

به اعتقاد اهالی یزد؛ در شب‌های قدر، زمان به دنیا آمدن و از دنیا رفتن هر شخص از طرف فرشته‌های مقرب الهی تعیین می‌شود، به همین علت مردم در این شب‌ها از خداوند طلب فرزند و طول عمر می‌کنند.

شب‏ هاى نوزدهم، بیست ‌و یكم و بیست ‌و سوم ماه مبارک رمضان به شب‏ هاى احیا معروف هستند. در این شب ‏ها، شیعیان پس از صرف افطار ویژه و خوردن عدس برای ایجاد رقّت قلب و ازدیاد اشک چشم و دوستی امام علی (ع)، كمى استراحت کرده سپس به قصد شب ‌زنده‏دارى و راز و نیاز با خدا به مسجد رفته و تا سحر به عبادت و خواندن قرآن مشغول می‌شوند.

یزدی‌ها در این شب ها، به‌جا آوردن غسل برایشان بسیار مهم است که قبل از غروب آفتاب این کار را انجام می‌دهند. شب بیست ‌و سوم اغلب افراد علاوه ‌بر غسل اول شب، غسل آخر شب هم به اعتقاد ثوابش انجام می‌دهند.

در شب‌های احیا دعاهای توسل، افتتاح، جوشن‌ صغیر و جوشن ‌کبیر خوانده می‌شود، آخرین عمل این شب ‏ها هم قرآن به سرگرفتن است كه با آداب خاصى برگزار می‌شود.

روضه قنبر

روضه قنبر (از غلامان امام علی علیه السلام) نماد ضربت خوردن حضرت علی (ع) است که از روز نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان، اغلب توسط زنان با طلب حاجت و نذری دادن در خانه‌ها برگزار می‌شود.

در مراسم روضه قنبر، شخصی شبیه درویشان به نماد دوستی حضرت علی (ع) با تن کردن لباس و کلاه سفید کشکولی مراسم را اجرا می‌کند. در این مراسم، دو شخصیت دیگر یکی در نقش حضرت زینب (س) با لباسی بلند و مشکی و دیگری در نقش اُم‌الکلثوم نیز حضور دارند که با ردوبدل کردن اشعار غمناکی به برگزاری مراسم می‌پردازند.

تهیه آجیل مشکل گشا

تهیه آجیل مشکل‌گشا در رمضان و به‌ویژه شب‌های احیا رسمی است که توسط حاجت‌داران، انجام می‌شود. برای تهیه این آجیل، فرد حاجت‌دار ماهیانه مبلغی پول را کنار گذارده و پس از جمع شدن، آن را به زنی مؤمن می‌دهد تا آجیل هفت مغز بخرد سپس آن را در مراسمی خاص و بین نمازگزاران پخش می‌کنند.

نخل برداری

نخل نمادی از تابوت حضرت سیدالشهدا(ع) است که از چوب ساخته شده و به شکل برگ درخت می‌باشد. یزدی‌ها در روز شهادت حضرت علی (ع) با راه‌اندازی هیئت‌های عزاداری، مراسم نخل‌برداری را برگزار می‌کنند.

مراسم شب و روز عید فطر

از مراسم شب و روز عید فطر؛ نظافت منزل، خرید لباس نو، تهیه شیرینی و میوه‌های تازه فصل، برنامه‌ریزی برای دیدوبازدید، خواندن نماز عید و... می‌باشد.

با اعلام روز اول ماه شوال و فرارسیدن عید سعید فطر، مردم یزد پس از انجام غسل و پوشیدن لباس تمیز و معطّر از محله‌ها و مناطق مختلف، تکبیرگویان راهی مصلای مسجد شاه طهماسب یا مسجد برخوردار یزد می‌شوند.

پس از ورود به مسجد، ضمن تبریک و خوردن شیرینی برای اقامه نماز آماده می‌گردند.

طبخ آش حضرت ابوالفضل العباس (ع) و توزیع آن در صبح عید بین مردم نیز از دیگر رسوم قدیمی این روز در میان یزدی‌ها می‌باشد.