سفری به شهر بادگیرها : جلال آل احمد

سفری به شهر بادگیرها: جلال آل احمد

شهر پر بود از دوچرخه‌های فیلیپس و راله. جوی کنار خیابان مجرای گذر آب نبود_ استراحتگاه دوچرخه‌ها بود. شهرت بی‌موردی است اصفهان پیدا کرده ازنظر فراوانی دوچرخه. این یزد است که شهر دوچرخه‌هاست و بیش از آن شهر بادگیرهای بلند. در حدود 200 هزار دوچرخه در یزد است.

یزد گویا نه در حمله اعراب لطمه‌ای دیده و نه در ایلغار مغول. این اولین مطلبی است که در مورد یزد باید به خاطر داشت. در این شهر، زردشتی و مسلمان به‌راحتی با هم بسر می‌برند، دزد و گدا بسیار کم دارد، در کوچه و بازار کمتر فحش می‌شنوی و دعوا.

زندگی شهر روی دوش «شعرباف» ها می‌گردد. شعرباف‌های یزد سی‌هزارتایی هستند. خانه‌های شعربافی بیرونی و اندرونی دارند، بیرونی آن کارگاه آن است که با در کوتاه دیگری به اندرونی متّصل می‌شود. شعرباف‌هایی که ما دیدیم اغلب جوان بودند 13 تا 25 ساله و همه مهربان و خوش‌برخورد و زودجوش و کارگاه‌هایی هم بود که زن و مردهای یک خانواده با هم اداره‌اش می‌کرده‌اند.

در یزد آب آفتابی نیست. مخفی است 40_ 50 متر زیرزمین است. باید از پلّکان تاریک و مرطوب و خنک «جوها» سرازیر بشوی و مواظب باشی پایت نلغزد.

یزد و اطرافش در حدود صد قنات بزرگ دایر دارد. علاوه‌بر بیست‌تایی قنات بایر و قنات‌های کوچک شخصی و اربابی. طول قنات‌ها تا ده پانزده فرسخ هم می‌رسد و عمق بعضی از چاه‌های «پیشکار» تا 120 متر است.

یزد از یک نظر موزه ابزار عزاداری‌های محرّم است. سه چهار تا نخل بزرگ در گوشه و کنار شهر است. نخل میدان شاه_ نخل میرچخماق و دیگر نخل‌ها. مراسم عزاداری را «جوش زدن» می‌گویند بخصوص زنجیر زدن را. نباید زیاد متعصّب باشند؛ اما هنوز کسی جرأت نکرده است تا سینما باز کند یا ملک و خانه‌اش را به سینمایی اجاره بدهد. فقط یک سینما دارند تابستانه که در بقیه فصول تعطیل است.

از یک وکیل سرشناس دادگستری پرسیدم یزدی‌ها از چه راه ثروت بهم می‌زنند در معامله زمین یا از راه سفته‌بازی؟ گفت از راه پشتکار و اقتصاد. اما عجب شهر ثروتمندی است یزد! مغازه‌ها پر از جنس، بخصوص دوچرخه و رادیو باطری دار و چراغ قوّه و اسباب‌بازی و خرّازی و دست هرکس به کاری بند!

یک‌چیز قابل‌مطالعه در یزد تأسیسات زردشتی‌ها است. مدرسه‌ها دارند و بیمارستان‌ها و زایشگاه‌ها. که بیشتر با کمک پارسیان هند اداره می‌شود که در اصل از یزد به هند مهاجرت کرده‌اند و هنوز که هنوز است هرسال کمک‌ها و پول‌ها می‌فرستند. شاید یک علت آبادی و ثروت یزد همین کمک غیرمستقیم پارسیان هند باشد.