مجموعه امیر چخماق (امیر چقماق)

برای همه کسانی که حداقل یکبار به یزد سفر کرده‌اند، نام میدان امیرچخماق نامی آشنا و خاطره‌انگیز می‌باشد. مجموعه تاریخی و دیدنی امیرچخماق یا امیرچقماق که اغلب با میدان آن شناخته می‌شود، از مهم‌ترین مکان‌های دیدنی یزد است که بخش‌های دیگری نظیر تکیه، مسجد، آب‌انبار و... را نیز دربرمی‌گیرد. این مجموعه با قرارگیری در بافت سنتی و تاریخی یزد، فاصله کمی تا دیگر جاذبه‌های مهم و پرطرفدار این شهر همچون مسجدجامع یزد، خانه لاری‌ها و زندان اسکندر دارد و ازاین‌رو، همواره یکی از مقاصد اصلی گردشگران و بازدیدکنندگان در بازدید از شهر بادگیرها به شمار می‌رود.

امیرچخماق کیست؟

داستان ساخت این مجموعه، ازاینجا آغاز می‌شود كه «سید جلال‌الدین شامی مشهور به امیرچقماق» حاكم سخاوتمند شهر یزد در قرن 9 هـ.ش _دوره تیموری_ فرمان ساخت میدان امیرچخماق را صادر می‌کند؛ اما درست پس از اتمام ساخت میدان، سید جلال‌الدین می‌میرد و كسی كه ساخت این مجموعه و آب‌انبار آن را ادامه می‌دهد؛ كسی نیست جز ستی فاطمه همسر باوفا و نیكو سرشت امیر چخماق.

تکیه امیرچخماق، یکی از نمادهای شهر یزد

مجموعه امیر چخماق یزد شامل بازار، آب‌انبار، بقعه، مسجد و میدان می‌شود. سمتِ شرق میدان، یک تكیه دوطبقه آجری قرار دارد که به همراه مناره‌های بلندش، روزگاری محل تجمع و نشستن شاهان و بانوان بوده تا مراسم سوگواری و نخل برداری محوطه تكیه را نظاره‌گر باشند. می‌دانیم که تكیه، بنایی پر از غرفه با حداقل 2 مناره است كه یک‌طرف حسینیه می‌ساختند و رسم بر این بوده تا مردم، آیین سوگواری را در محوطه تكیه برگزار كنند و شاهان و بانوان هم در غرفه‌ها، به تماشای آیین سوگواری و نخل برداری بنشینند. كتیبه موجود در غرفه شاه‌نشین این تكیه، تاریخ ۱۲۵۸ هـ.ق (1221 هـ.ش) را نشان می‌دهد و قدمت بنای آن را بیش از 150 سال می‌داند. گفته می‌شود که دو مناره بزرگ این تكیه، در دوره قاجار به آن افزوده شده است. 

تكیه امیرچخماق یزد، در تاریخ ۱۱ دی‌ماه سال ۱۳۳۰ هـ.ش با شماره ۳۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

می‌توانیم با تهیه بلیت، از راه‌پله‌های تكیه بالا رفته و به دیدن گنبد مسجد میر چخماق، آب‌انبار پنج بادگیری و دیگر بناهای شاخص یزد از بالای مجموعه برویم. تماشای شهر از بالای مجموعه به‌ویژه به هنگام غروب، بسیار دیدنی است. 

نخل امیرچخماق

از تکیه که پایین بیایم؛ آنچه در محوطه تكیه چشم‌نوازی می‌کند، یک نخل بزرگ و چوبی است كه در كنار آن قرار دارد و به نام «نخل حیدری‌ها» معروف می‌باشد. این نخل كه نمادی از تابوت امام حسین (ع) است، با ارتفاع ۸.۵ متری خود یكی از قدیمی‌ترین نخل‌های استان یزد به شمار می‌رود و از سال 1192 هـ.ش، در گوشه این بنا قرار گرفته است.  

بازار امیرچخماق یزد

پشت این تكیه به عبارتی در شرقِ میدان، بازار «حاجی قنبر» قرار دارد که جزو بناهای «نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی» محسوب می‌شود؛ این شخص که به‌فرمان جهانشاه قره قریونلو به حکومت یزد رسیده بود، آثار دیگری هم در یزد بنا کرده است. ورودی این بازار، درست در غرفه میانی تكیه و راسته‌بازار پشت این تكیه قرار دارد. بد نیست بدانید چند سالی هست كه مغازه‌های جگر فروشی این بازار، زبان زد خاص و عام شده‌اند.

آب انبارهای مجموعه امیرچخماق

اگر بخواهیم که آب‌انبارهای مجموعه امیرچخماق را بشماریم، به عدد سه می‌رسیم؛ چراکه این مجموعه در گذشته، 3 آب‌انبار به نام‌های آب‌انبار میدان، آب‌انبار ستی فاطمه و آب‌انبار تكیه داشته است: امروزه آب‌انبار میدان برای توسعه میدان تخریب شده، آب‌انبار ستی فاطمه به زورخانه فعال صاحب الزمان تغییر کاربری داده و آب‌انبار تكیه هم بخشی از موزه یزد گردیده است. رو به تكیه كه بایستیم، دومین صفه در سمت چپ آب‌انبار تكیه قرار گرفته كه تیزی گنبد آن در زیرزمین است،  ۴۸ پله دارد و 2 بادگیر از چهار بادگیر آن به‌جامانده است.

به بازدید مسجد امیرچخماق یزد یكی دیگر از الحاقات این مجموعه می‌رویم كه دومین مسجد پس از مسجد جامع یزد ازنظر زیبایی، وسعت و اهمیت محسوب می‌شود. این مسجد زیبا كه در جنوب میدان واقع شده، به شماره ۲۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.  

جالب است بدانید تا قبل از حكومت پهلوی، مردم به دلیل تكیه و حسینیه بودن این مکان، مردگان خود را اینجا دفن می‌کردند كه به دستور رضاشاه این كار متوقف شده و میدان توسعه یافته است.

هم‌چنین از سال 1393 هـ.ش به بعد، پیكر مطهر 8 شهید جنگ ایران و عراق در محوطه تكیه به خاك سپرده شده و در ایام سوگواری، محل تجمع عزاداران می‌گردد.

مجموعه امیرچخماق و دیگر الحاقات آن با شماره ۲۴۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مجموعه امیر چخماق یزد با پشتیبان آنلاین رادینا تماس بگیرید.