درباره کویرهای ایران و کویرنوردی بیشتر بدانیم

معرفی کویر و تفاوت آن با بیابان

توجه به کویرنوردی یکی از جاذبه‌های گردشگری است که امروزه طرفداران فراوانی را به‌سوی خود جذب کرده است. اما باید یک نکته را در نظر گرفت و آن تفاوت بیابان با کویر است. در اصلاح عامیانه کویر با بیابان تفاوتی ندارد و به مناطقی که خشک و فاقد آب و پوشش گیاهی باشد، کویر اطلاق می‌شود؛ اما در واقع این‌گونه نیست و به‌جایی بیابان گفته می‌شود که میزان بارندگی آن کمتر از 50 میلی‌متر و همراه با تبخیر شدید باشد و در مقابل، کویر سرزمینی است با خاک‌های رسی و نمکزار که شوری زیاد آن سبب می‌شود تا ازلحاظ پوشش گیاهی و جانوری تحت تأثیر قرار گیرد. اصولاً کویر را با شن‌های روان و نرمش می‌شناسند؛ شن‌های قهوه‌ای ‌رنگی که در امتداد آسمان صاف با رنگ آبی، تناسب زیبایی را برقرار می‌کنند.

کویرهای موجود در ایران

حدود نیمی از کشور ایران را مناطق کویری و نیمه کویری فراگرفته است. کویرهای موجود در ایران به چند دسته مهم تقسیم می‌شوند ازجمله: کویر مرکزی (دشت کویر، کویر نمک)، کویر لوت، کویر کوچک، کویر جن.

دو کویر بسیار مهم و مشهور ایران، کویر مرکزی و کویر لوت هستند که مساحتی بیش از 360 هزار کیلومترمربع را به خود اختصاص داده‌اند که به‌اختصار به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

کویر مرکزی

کویر مرکزی (دشت کویر- کویر نمک) در مرکز فلات ایران قرار دارد که از سمت شمال کشور به دامنه های کوه البرز و از غرب به جاده دامغان و همچنین از سمت جنوب به راه ارتباطی خور- طبس متصل می شود.

وجه تسمیه کویر مرکزی

وجه‌تسمیه‌های متعددی برای کویر مرکزی ذکر شده که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مأخوذ شده از کلمه «کبیر» که در زبان عربی به معنای بزرگ است.
• از ریشه گور-کور گرفته شده که معتقدند چون در زمان ساسانیان در این مناطق گورخر فراوان یافت می‌شده، کم‌کم بر اثر مرور زمان به ‌اصطلاح کویر تبدیل شده است.
• کلمه کپه یا کفه که در زبان فارسی پهلوی به معنای کاسه است و چون کویر با کوه‌های متعددی محصورشده همانند کاسه‌ای به نظر می‌آید که احتمال داده‌اند وجه‌تسمیه آن کفه بوده باشد.
• کلمه دیگری که به آن اشاره شده، واژه عربی «کفره» است که امروزه هم، همچنان به کویرهای آفریقا اطلاق می‌شود.

کویر لوت

کویر لوت در قسمت جنوب شرقی ایران واقع شده که در محدوده بین استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان است. این کویر به شهر خیالی و شهر لوت هم معروف است. در نزدیکی و اطراف کویر لوت آثار فراوانی از سکونت انسان‌ها یافت شده که قدمت آن‌ها به هزاره چهارم پیش از میلاد حضرت مسیح (ع) می‌رسد.

وجه تسمیه کویر لوت

درباره ریشه نام‌گذاری این کویر هم اتفاق‌نظر قطعی وجود ندارد؛ اما احتمالاتی برای آن در نظر گرفته شده که عبارت‌اند از:

• نامی بوده که به شهر خیالی کَلوت‌ها _در نواحی بیابانی به برجستگی‌های بین شیارها که U شکل هستند کَلوت گفته می‌شود_ نسبت داده‌اند.
• چون کویر لوت شبیه به توصیف سرزمین قوم لوط در قرآن است، آن را همان سرزمین دانسته که توسط حضرت لوط نفرین شده است و همچنین باید گفت که این حدس را با اتکا به اینکه کلمه لوت از واژه لوط مشتق شده است بیان کرده‌اند.
• در زبان ترکی به معنای برهنه و فاقد هر چیز است.

کویرنوردی در یزد

استان یزد یکی از مناطقی است که به نوعی تحت محاصره دو کویر بزرگ (مرکزی و لوت) قرار گرفته و کویرهای کوچک متعددی را در دل خود جای داده که برای کویرنوردی یکی از جذاب‌ترین مناطق کویری ایران هستند. برخی از این مناطق کویری یزد عبارت‌اند از:

کویر اردکان (سیاه کوه): یکی از مهم‌ترین کویرهای یزد است که در شمال اردکان قرار دارد. در این مکان نوسان دمایی بین شب و روز بسیار بالا است و بادهای شدید مداوم سطح آن را درمی‌نوردند؛ البته باید توجه داشت که زمین‌های اطراف کویر اردکان باتلاقی است.

ازلحاظ تراکم پوشش گیاهی باید گفت که داخل این کویر پوشش گیاهی نیست اما در حاشیه‌ها و نواحی که از شوری خاک کم می‌شود، گیاهان متنوعی رؤیت می‌شود همانند: تاغ، گون، اسفناج وحشی، خارشتر، کاکوتی و... که مانند مردمان کویر صبور و پابرجا هستند. همچنین حیوانات هم در مناطقی که امکان زیست وجود داشته باشد دیده می‌شوند، نظیر: کبک، تیهو، لاک‌پشت، سمندر، روباه، گرگ و...

کویر ابرکوه (ابرقو): یکی از معروف‌ترین مناطق کویری ایران است که در فاصله 20 کیلومتری شهرستان ابرکوه یزد واقع شده است.

کویر درانجیر بافق: سومین منطقه مهم کویری یزد است که در شرق استان واقع شده است. اطراف این کویر همانند مناطق قطبی به رنگ سفید دیده می‌شود که خبر از نمکزار بودن این منطقه می‌دهد.

کویر درانجیر در نزدیکی شهرستان بافق است که در مسیر یزد – بافق،  قسمت جنوبی این کویر دیده می‌شود و همچنین در مسیر بافق - حسن‌آباد، بعد از منطقه خرانق، قسمت شرقی این کویر خودنمایی می‌کند.

کویر ساغند: این کویر در 50 کیلومتری جنوب شرقی ساغند قرار دارد که سطحی نمکزار داشته و حاشیه‌های آن را خاک‌های رسی دربرگرفته است. این سرزمین دارای معدن اورانیوم است که برای ورود به این منطقه باید هماهنگی‌های لازم صورت پذیرد.

نکات ایمنی و ضروری کویرنوردی

سفر به هر منطقه از بایدونبایدهایی سرشار است و شاید توجه و یادآوری نکاتی هرچند به‌ظاهر ساده، در شرایط حساس، سبب نجات جان آدمی ‌شود و لذت کویرنوردی را دوچندان کند. برای کویرنوردی ، توجه به یکسری نکات اعم از زمان حرکت، نوع خوراک و پوشاک، همراه داشتن لوازم ضروری، لازم است که به برخی از آنان می‌پردازیم:

• همان‌گونه که می‌دانیم سرمای زمستان و گرمای تابستان در کویر غیرقابل‌تحمل است، پس بهترین زمان برای کویرنوردی دو ماه اول فصل بهار و فصل زیبای پاییز است. همچنین در هنگام ظهر به دلیل تابش بیش‌ازحد خورشید باید از پیمودن در کویر خودداری کرد و از تماشای بصری کویر نهایت استفاده را برد.
• برای کویرنوردی باید به دوستان خود اطلاع داده و وسایلی از قبیل قطب‌نما، GPS، نقشه و بیل کوچک را به همراه داشت و از حرکت در مسیرهای ناشناخته و مبهم خودداری کرد.
• همراه داشتن آب با غذای سبک، مقوی، کافی و مناسب در طول سفر از ملزومات است.
• پوشیدن لباس‌هایی به رنگ روشن و آستین‌دار و همچنین به همراه داشتن کفش مناسب، کلاه، کرم و عینک آفتابی و همچنین لباس گرم برای شب‌های کویر.
• راه رفتن با احتیاط و آرام و اعتماد نکردن به تخمین مسافت از طریق چشم و گمان.
• استراحت مکفی و مراقبت از آسیب‌های ناشی از سرما، گرما، طوفان و حیوانات.
• نشانه‌گذاری کردن مسیر حرکت.
• حفظ خونسردی در شرایط اضطرار و حساس.
• و... .