چک چک (زیارتگاه پیرسبز)

سفر به زیارتگاه چک چک یزد؛ عبادتگاه زرتشتیان ایران

یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های طبیعی و تاریخی یزد که ازجمله عبادتگاه‌های مقدس زرتشتیان به‌حساب می‌آید، زیارتگاه چک‌چک می‌باشد. چک‌چک به‌عنوان مکانی بااهمیت و محترم نزد زرتشتیان، شامل غاری در دل کوه با جاذبه‌هایی طبیعی در اطراف آن می‌شود که به‌مرورزمان، اقامتگاه‌هایی نیز کنار آن ساخته شده است.

زیارتگاه چک‌چک در نگاه اول، چند خانه را به نمایش می‌گذارد که معماری پله‌ای ساده‌ای همچون ماسوله دارد و با پنجره‌ها و نرده‌هایی به رنگ آبی آسمانی، از مهمانان پذیرایی می‌کند. بااین‌حال، باید دانست که این زیارتگاه، هرساله میزبان بزرگ‌ترین رویدادهای مذهبی زرتشتیان است و در کنار دیگر اماکن دیدنی و مهم آن‌ها همچون آتشکده زرتشتیان، گورستان یا دخمه، زیارتگاه‌ پیر هریشت و زیارتگاه پارس‌بانو و... همواره موردتوجه و بازدید بسیاری از علاقه‌مندان غیرزرتشتی نیز قرار می‌گیرد.

زیارتگاه چک چک یزد در کجا واقع شده است؟

زیارتگاه چک‌چک یزد که به‌عنوان یکی از اماکن مقدس زرتشتیان از دیرباز محل عبادت و جشن‌ها و گردهمایی‌های سالانه بوده، امروزه به‌عنوان یکی از اماکن دیدنی یزد و مقصدی توریستی برای گردشگران محسوب می‌شود و محلی در ۴۳ کیلومتری شرق اردکان بر دامنه کوه چک‌چک از کوه‌های انجیر، در کنار چشمه و درختان سرسبزی در دل کویر می‌باشد.

پیر سبز؛ آخرین مأمن دختر یزدگرد سوم

چک‌چک، با نام «پیر سبز یا چکچکو» نیز شناخته می‌شود و نزد زرتشتیان، از محبوبیت و قداست بالایی برخوردار است. در مورد نحوه شکل‌گیری زیارتگاه پیر سبز، هنوز اتفاق‌نظری وجود ندارد؛ اما معروف‌ترین داستان درباره زمان و علت شکل‌گیری آن، به فرار «نیک بانو دختر یزدگرد سوم» به دل کوه و پنهان شدن او اشاره دارد. پس‌ازاین ماجرا زرتشتیان برای بزرگداشت مقام وی، محل مخفی شدنش را آراسته و پاکیزه گردانیده و به زیارتگاهی برای عبادت و برپایی مراسم دینی تبدیل کرده‌اند. طبق این روایت، هریک از دختران یزدگرد سوم پس از هجوم بیگانگان به سمتی گریختند که «مهربانو» دختر دیگر وی نیز در روستای «مزرعه کلانتر» امروزی جانش را از دست داد و «کتایون» هم تا ابد در چاهی مخفی شد.

گفته می‌شود مزار نیک‌بانو تا سال‌ها از دید مردم پنهان بوده تا این‌که چوپانی در پی یافتن گله رم‌کرده‌اش به چشمه چک‌چک می‌رسد و پس از کمی استراحت، بانویی را در خواب می‌بیند که تقاضای ساخت اتاقی را در آن مکان داشته است. وی که بعد از بیدارشدن گله را در اطراف خود می‌یابد، همراه جمعی از زرتشتیان ساختمان اولیه زیارتگاه را می‌سازد. سپس به ‌مرور زمان، اتاق‌هایی در اطراف زیارتگاه به‌منظور اسکان زائران و گردشگران ساخته شده که در روزهای خاصی از سال و در حین مراسم‌های بزرگ، مملو از جمعیت می‌شود. قابل‌ذکر است که قدمت برخی از این ساختمان‌ها، به دوران حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار بازمی‌گردد.

غار اسرارآمیز چک چک یزد

غار شگفت‌انگیز چک‌چک، حفره‌ای بزرگ در دل کوه است که به‌طور مداوم در فصل‌های مختلف سال، از دیواره و سقف آن آب می‌چکد و با یک در ورودی از فضای بیرونی زیارتگاه جدا شده است. بخش اصلی زیارتگاه، همین بدنه طبیعی آن می‌باشد و یک آبشار کوچک نیز از دیواره سنگی درونش جریان دارد. داخل یکی از اتاقک‌های زیارتگاه چک‌چک، چاهی وجود دارد که عمق آن به ۵۰ متر می‌رسد. زرتشتیان اعتقاد دارند که با بستن نخ‌هایی به طناب این چاه، می‌توانند درخواست‌ها و حاجت‌های خود را طلب کنند.

مشخصات معماری زیارتگاه چک چک اردکان

معماری و ساختار زیارتگاه چک‌چک شامل یک محوطه بزرگ و ساختمان‌هایی در 5 طبقه می‌باشد که بام هر طبقه، حیاط طبقه بالایی شده و نهایتاً در بالاترین نقطه، آتشکده یا زیارتگاه قرار دارد. ضمناً پوشش فضای این زیارتگاه از مرمر است و آب جمع‌شده در ظرف‌های کف غار نیز به‌عنوان تبرک در اختیار زائران قرار می‌گیرد.

چک چک یزد چند پله دارد​؟

برای رسیدن به در ورودی زیارتگاه لازم است که حدود ۳۶۰ پله سیمانی طی شود. در مسیر رسیدن به چک‌چک، چندین تابلو با جملاتی از اوستا و توصیه‌هایی به بازدیدکنندگان و زائران به چشم می‌خورد.

وجه تسمیه زیارتگاه چک چک

در کنار بدنه طبیعی چک‌چک، کف‌پوش مرمرین غار و تصاویری از بزرگان دین زرتشت بر دیواره‌ها به‌همراه روشن‌سازی فضای داخلی با چند شمع و یک آتشدان فلزی بزرگ برای سوزاندن عود و چوب مقدس در وسط زیارتگاه، جلوه خاصی به این مکان داده است. برخی از افراد به‌منظور تبرک، از آب چکیده شده از سقف که در ظروفی در داخل غار جمع‌آوری می‌شود، جرعه‌ای می‌نوشند یا با خود همراه می‌برند. گفته می‌شود یکی از دلایل نام‌گذاری چک‌چک، قطره‌های آبی است که بی‌وقفه و در تمام‌روزهای سال از سقف آن می‌چکد.

رازهای چک چک؛ از الهه آناهیتا تا معجزه یزدان

درخصوص علت شکل‌گیری، تاریخچه و وقایع زیارتگاه چک‌چک یا پیرسبز نقل‌قول‌های مختلفی وجود دارد که برخی از آن‌ها، به تقدس این مکان برای ستایش الهه آناهیتا و برخی دیگر هم به معجزه یزدان برای سیراب کردن گم‌گشتگان بیابان اشاره دارد. درواقع، گروهی معتقدند که مستندات تاریخی فرار نیک‌بانو و پنهان شدن او در این مکان را تأیید نمی‌کند و حتی درصورت صحت ادعا، این امر قداستی برای چک‌چک به دنبال نمی‌آورد؛ بلکه این مکان همچون زیارتگاه‌های مشابهی ازجمله پیر شالیار در کردستان و بی‌بی شهربانو در ری، صرفاً برای ستایش الهه آناهیتا در کنار کوه و چشمه ساخته شده است.

همچنین طبق نظراتی دیگر، یکی از کاروان‌های تجاری کیانیان در مسیر خود از فارس به خراسان گرفتار طوفان می‌شود و راه را گم می‌کند. پس از چند روز تشنگی، ناگهان آهویی آن‌ها را به چشمه بالای کوه می‌رساند و موجب نجات جانشان می‌شود. کاروانیان پس از بازگشت، ماجرا را برای فرمانروا تعریف می‌کنند و وی نیز دستور آبادانی منطقه و ساخت شهری در حوالی آن را می‌دهد.

آب و هوای خنک زیارتگاه پیر سبز

در اطراف زیارتگاه چک‌چک یزد، درختان بسیاری رشد کرده‌اند که قدمت درخت کهن‌سال چنار آن در قسمت ورودی زیارتگاه چک‌چک، بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ سال برآورد شده است. فضای طبیعی سرسبز و چشم‌نوازی که در اثر آب همیشگی زیارتگاه و هوای مطبوع کوهستان در آن نقطه از همسایگی کویر شکل‌گرفته، دلیلی مضاعف بر اشتیاق گردشگران برای بازدید از این مکان تاریخی و مذهبی است.

اجتماع دینی زرتشتیان در چک چک

بزرگ‌ترین مراسم مذهبی زرتشتیان، در یک بازه زمانی پنج‌روزه در خردادماه در چک‌چک برگزار می‌شود. بااین‌حال هم‌وطنان زرتشتی در دیگر روزهای سال نیز برای زیارت به چک‌چک می‌روند.

درهای زیارتگاه در روزهای ۲۴ تا ۲۸ خرداد هرسال که برابر با روزهای «اشتاد تا انارام» خردادماه باستانی در تقویم دینی زرتشتیان می‌باشد، به دلیل برگزاری مراسم و ازدحام جمعیت تنها به روی زرتشتیان باز است. در این پنج شبانه‌روز به‌طور پیوسته، اسکان زائران به‌صورت خانوادگی و قبیله‌ای در خیله‌ها (عمارت‌های تعبیه‌شده برای اسکان) صورت می‌گیرد و در کنار زیارت و مراسم مذهبی، جشن‌ها و برنامه‌های تفریحی و فرهنگی دیگری نیز برگزار می‌شود.

گردشگران در هر روزی از سال و با هر دین و مذهبی که قصد ورود به زیارتگاه چک‌چک را داشته باشند، لازم است تا آداب آن ازجمله بیرون آوردن کفش‌ها و پوشاندن سر (هم برای مردان و هم زنان) را رعایت کنند. به‌طور کلی، رعایت پوشش مناسب و ظاهر آراسته در ورود به زیارتگاه ضروری می‌باشد. همچنین برای حفظ حرمت این مکان، معمولاً کفش‌ها را از پا درمی‌آورند و از دم‌پایی‌های تهیه‌شده در ورودی زیارتگاه برای جلوگیری از خیس‌شدن پاهایشان در غار استفاده می‌کنند. باید دانست که ورود به زیارتگاه چک‌چک همچون مساجد، در ایام خاص برای بانوان ممنوع می‌باشد و حضور غیرزرتشتیان در روز سیزده‌به‌در و نیز حضور بدون کارت دعوت در جشن‌های خرداد امکان‌پذیر نیست.

زیارتگاه چک چک؛ پذیرای جشن مهرگان

پاکی و قداست این مکان، برای زرتشتیان به‌گونه‌ای است که در بسیاری از ایام سال علاوه‌بر زیارت و عبادت، برخی از مراسم و برنامه‌های خود مانند نامزدی و جشن ازدواج، مراسم جَشَن خوانی و گهنبار، سدره پوشی فرزندان و پخش نذری و همچنین نیایش‌های همگانی را در این زیارتگاه برگزار می‌کنند. جشن مهرگان یا همان جشن آغاز پاییز، مهرماه هرسال با حضور جمعیت زیادی از زرتشتیان در زیارتگاه چک‌چک برگزار می‌شود. مردم در این روز، ترجیحاً لباس‌های ارغوانی رنگ می‌پوشند و به یکدیگر نوشته‌های شادباش (کارت‌های تبریک) هدیه می‌دهند.

معبد چک‌چک یزد به دلیل ویژگی‌های خاص تاریخی، مذهبی و جغرافیایی آن، موردتوجه بسیاری از گردشگران بوده و سفر به این معبد تاریخی، می‌تواند جلوه‌های زیبا و بدیعی از فرهنگ کهن مردمان یزد را به نمایش بگذارد. پس اگر شما هم تمایل دارید تا از این جاذبه زیبا دیدن کنید، می‌توانید در تور یک روزه چک‌چک و میبد شرکت کرده و با همراهی تورلیدرهای مجرب و بانشاط، لذت این سفر کوتاه را دوچندان حس کنید.

آشنایی با دین زرتشت

دین زرتشت به‌عنوان یکی از آیین‌های کهن ایران‌زمین، توسط شخصی به نام «زرتشت» به مردم معرفی شد و مدت‌ها در میان ایرانیان رواج داشت؛ تا این‌که حدود یک قرن قبل از میلاد مسیح تحولاتی در آن صورت گرفت و تغییراتی پیدا کرد. هم‌اکنون نیز گروهی از مردم ایران پیرو آیین زرتشت هستند؛ به‌طوری که بسیاری از آنان در استان یزد زندگی می‌کنند و درطول اغلب جشن‌ها و مراسم مهم خود میزبان زرتشتیانی از شهرها و استان‌های دیگر می‌باشند. از دیگر مراسم مهم زرتشتیان باید به جشن تیرگان، جشن فروردینگان یا فروردگان، جشن ورهرام، آیین پنجه، جشن 7 مرداد، جشن‌های سده و گاهنبار و... اشاره کرد که معمولاً موردتوجه گردشگران و علاقه‌مندانی از سایر ادیان نیز قرار می‌گیرد.

از سایر جاهای دیدنی اردکان غافل نشوید!

علاوه‌بر زیارتگاه چک‌چک؛ روستای تاریخی ۴۵۰۰ ساله خرانق، روستای عقدا، خانه‌های تاریخی اردکان، زیارتگاه پیرهریشت و پارس بانو هم از مهم‌ترین اماکن دیدنی اردکان به شمار می‌رود.

شهر اردکان مانند شهر یزد، دارای بافت تاریخی خشتی بی‌نظیری است که هنگام قدم زدن در آن، می‌توان سفری به دل تاریخ داشت و تجربه‌ای متفاوت را رقم زد. در دل این بافت تاریخی علاوه‌بر بازدید از خانه‌های تاریخی با بادگیرهای زیبای یک‌طرفه، شما می‌توانید بازدیدی از کارگاه‌های عصاری یا تولید ارده هم داشته باشید و با نحوه تولید ارده آشنا شوید.

در سال‌های اخیر، کمپ ریگ زرین اردکان در میان علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و کویرنوردی طرفداران زیادی پیداکرده است و افراد زیادی به این کویر زیبا سفر می‌کنند.

برای اطلاعات بیشتر، شما می‌توانید به مطلب جاهای دیدنی اردکان مراجعه کنید.