خانه لاری ها یزد (موزه اسناد تاریخی یزد)

هنر اصیل معماری ایرانی با یادگارهای هنرمندانه در گوشه‌وكنار كشور، موجب شكل‌گیری خانه‌هایی سنتی با جلوه‌های بدیع و چشم‌نواز شده كه امروزه بسیاری از آن‌ها را در زمره اماكن دیدنی و گردشگری قرار داده است. خانه لاری‌ها یا موزه اسناد تاریخی یزد، یكی از جاهای دیدنی یزد در بافت تاریخی این شهر است كه عمارتی تاریخی و سنتی با فضایی دلنشین و آرامش‌بخش را به نمایش می‌گذارد. با ما همراه باشید كه سری به این خانه زیبا و دیدنی بزنیم.

چگونه خانه لاری ها در یزد شکل گرفت؟

۲۷۰ سال پیش، جمعی از تجار شهر لار _واقع در استان فارس_ به یزد آمدند تا در این شهر، تجارت خود را سروسامان دهند و سکونت کنند. «حاج غلامحسین ملازینل» از نوادگان آن نسل، سال 1243 هـ.ش در محله تاریخی فهادان، خانه‌ای را ساخت تا فرزندان وی، نسل به نسل در آن زندگی کنند. پس‌ازآن، «حاج محمدابراهیم لاری» مالکیت خانه را در دست گرفت و آن را به «خانه لاری ‌ها» مشهور ساخت؛ خانه‌ای که در و پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آیینه‌کاری و نقاشی‌شده آن، یكی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم به شمار می‌رود.

خانه لاری‌ها از زمان ساخت تا اواخر حکومت رضاشاه پهلوی، از عظمت زیادی برخوردار بوده و خانه‌ای اشرافی به‌حساب می‌آمده است. این خانه در یک دوره از تاریخ، به‌عنوان «خانقاه سلسله نعمت‌الله‌ی» مورداستفاده قرار گرفته، سپس به‌مرورزمان و به دلیل موروثی شدن، تقریباً متروکه شده است. سپس میراث فرهنگی یزد در سال ۱۳۶۳ هـ.ش با خریداری این بنای قدیمی از صاحب وقت آن «علی یزدی نژاد» به مرمت خانه پرداخته و اداره آن را در دست گرفته است.

از سال ۱۳۸۵ هـ.ش نیز بخش‌هایی از خانه لاری‌های یزد، برای تبدیل‌شدن به موزه اسناد ملی و تأسیس یک شعبه اداری در آن، تحت اختیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار گرفته است.

معماری خانه لاری ها

در عبور از کوچه‌پس‌کوچه‌های محله فهادان، آدرس خانه لاری‌ها را دنبال می‌کنیم تا به خانه‌ای برسیم که بر سر در آن، موزه اسناد تاریخی حک شده است. در ورودی این خانه همانند خیلی از خانه‌های تاریخی و قدیمی یزد، 2 كوبه دارد که با صدا درآمدن هر كوبه آن، زن یا مرد بودن كوبنده معلوم می‌شود. این خانه همچنین 2 در خروجی فرعی و اصلی دارد که خروجی اصلی آن، در بخش غربی واقع شده و به‌وسیله یک دهلیز و هشتی به حیاط اندرونی می‌رسد و خروجی فرعی ساختمان نیز در ضلع شمالی قرار گرفته که به حیاط بیرونی متصل می‌شود.

از در اصلی كه عبور كنیم، وارد هشتی خانه لاری‌ها می‌شویم؛ جالب است بدانید كه این قسمت، محل انتظار و كسب اجازه مهمان برای ورود به خانه می‌باشد. اگر اندكی اینجا صبر كنیم، می‌توانیم خنکای خاص این بخش از خانه را حس کرده و بعد از تهیه بلیط، وارد حیاط اصلی خانه شویم؛ حیاطی كه در وسط آن، حوضی بزرگ با یک تخت چوبی در داخل آن قرار گرفته است تا از بالا آمدن حشرات موزی جلوگیری کند.

خانه لاری ها؛ خانه ای با چهار فصل

خانه لاری‌ها (موزه اسناد تاریخی یزد) كه یكی از نمونه‌های بارز خانه‌های سنتی یزد است، مساحتی حدود ۱۷۰۰ مترمربع و زیربنایی برابر با ۱۲۰۰ مترمربع دارد و دارای 3 حیاط و 6 باب خانه در 4 جبهه، برای هر فصلی خاص از سال می‌باشد. جبهه جنوبی با یک تالار و بادگیر معروف به تابستان نشین، ضلع مقابل آن مشهور به زمستان نشین، ضلع غربی به‌عنوان فضای بهارخواب و قسمت شرقی هم با در برگرفتن اتاق آیینه، مطبخ، سرداب و سایر فضاها مناسب فصل پاییز بوده است؛ البته قسمت پاییزه خانه چون بیشترین سهم از گرما و آفتاب را داشته، كمتر مورداستفاده قرار می‌گرفته است و به همین دلیل، معمولاً خانه‌ها را سه جبهه‌ای می‌ساختند.

جالب است بدانید که بخش‌های خدماتی خانه همچون مطبخ و اسطبل نیز به سبک معماری قدیم و جدا از بخش‌های مسکونی خانه ساخته شده‌اند.

اتاق های خانه لاری ها، جلوه گاه نقش های بی نظیر

معماران هنرمند این دیار در دوره قاجار برای زیبایی و تقارن هرچه بیشتر خانه؛ اتاق‌ها را سه‌دری، پنج‌دری و یا هفت دری می‌ساختند. مجموعاً ۲۲ اتاق، در خانه لاری‌ها وجود دارد که با نام‌ها و کاربری متفاوتی شناخته می‌شوند. اتاق‌های ارسی، درهای ویژه‌ای دارند که به‌صورت کشویی و رو به بالا باز می‌شوند. اتاق‌های پنج‌دری، برای دور هم‌نشینی خانواده و اتاق‌های سه‌دری هم مخصوص کودکان می‌باشد.

تمام اتاق‌ها به‌اندازه سه پله، بالاتر از سطح حیاط قرار داشته و همگی به‌وسیله درهای چوبی، از درون به هم مرتبط می‌شدند. طرح‌های زیبایی، در قالب گچ‌بری روی دیوارها و به‌صورت سنگ‌های مشبک‌کاری بر روی پله‌ها به‌کاررفته که نگاه بازدیدکنندگان را به خود خیره می‌کنند. داخل اتاق‌ها، اغلب با رنگ بنفش تزیین شده و گچ‌کاری روی آهن توری سقف‌ها هم که به «توفال‌کاری» معروف می‌باشند، مزین به نقوش متعددی از گل‌وبوته هستند.

تالار آیینه خانه لاریها، یک معماری با شکوه

زیباترین و باشکوه‌ترین اتاق خانه لاری‌های یزد، یک اتاق پنج‌دری اعیانی و رسمی به نام «تالار آیینه» می‌باشد که به پذیرایی از مهمانان ایرانی و خارجی اختصاص داشته است. آینه‌کاری‌های این تالار، بین 50 تا 60 سال قدمت دارد و جلوه‌ای خاص به عمارت بخشیده است؛ همچنین نقاشی‌های سنتی و چشم‌نوازی که بر روی دیوارها و سقف اتاق آیینه، نقش بسته نیز بر زیبایی این تالار افزوده است.

سرداب خانه لاری ها

از اتاق آیینه خارج می‌شویم تا به‌سوی پایاب یا سرداب‌های خانه در عمق ۶ متری زمین حركت كنیم. اگر پایاب ۳۸ پله‌ای را پایین برویم، با 2 شمسه رنگین درون آن و سقفی از گچ و نی (تویزه) مواجه می‌شویم. یکی دیگر از سرداب‌های خانه، در بخش غربی ساختمان قرار دارد که گاهی برای نگهداری مواد غذایی فاسدشدنی مانند گوشت و حبوبات نیز استفاده می‌شده است.

می‌دانیم كه امروزه قناتی نمانده تا از خانه لاری‌ها عبور كند. در گذشته نه‌چندان دور، به‌جز ثروتمندان کسی به آب دسترسی نداشته و مردم عادی، آب موردنیاز خود را از آب‌انبارها تأمین می‌کردند.

حیاط های خانه لاری ها

بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین حیاط یعنی حیاط مستطیلی اندرونی در جهت جنوب غرب به شمال شرق قرار گرفته و به مأوا و مسكن محارم اختصاص داشته، حیاط بیرونی مخصوص محل اسكان و پذیرایی از مهمانان بوده و حیاط سوم هم کوچک‌تر از دو حیاط دیگر است.

در ضلع جنوب غربی حیاط اصلی، بزرگ‌ترین ایوان خانه با دیواری بلند قرار دارد. با توجه به جهت تابش آفتاب، این ایوان به‌منظور ایجاد سایه برای فصل‌های گرم سال در نظر گرفته شده و در ضلع شمال شرقی و جنوب شرقی نیز برخلاف بخش غربی، فضای ساختمان کاملاً بسته است. ضلع شمال شرقی، فضایی بسته و آفتاب‌گیر برای زمستان می‌باشد و یک ایوان کوچک دارد، ضلع جنوب شرقی هم شامل یک اتاق پنج‌دری و یک اتاق سه‌دری است که در بین و اطراف اتاق‌ها، تعدادی ایوان و راهروی کوچک در قالب فضاهای نیمه‌باز به چشم می‌خورد.

در ضلع شمال غربی خانه، ترکیبی از فضاهای باز و بسته وجود دارد؛ 2 اتاق سه‌دری در بین 3 ایوان کوچک و 2 راهرو در دو انتهای این ضلع. همچنین حیاط میانی با یک ایوان بلند، در مرکز ضلع جنوب غربی و یک اتاق پنج‌دری در ضلع مقابل آن، ساختاری شبیه به حیاط اصلی دارد؛ البته با این تفاوت که در ضلع شمال غربی این حیاط، یک اتاق هفت دری ساخته شده است. سومین حیاط که کوچک‌ترین حیاط خانه لاری‌ها می‌باشد، در قسمت شمال شرقی ساختمان قرار گرفته و به دلیل ارتباط کم با بخش‌های مختلف خانه، از اهمیت کمتری برخوردار است.

بادگیر خانه لاری ها

می‌رویم تا بادگیر بلند خانه لاری‌ها را ببینیم. باوجوداینکه دیگر در حوضِ زیر بادگیر، آبی نیست؛ اما در هر فصلی از سال كه زیر بادگیر بروید، خنک بودن آن قسمت را حس می‌کنید و دلیل نامیدن آن، به تابستان نشین را می‌فهمید. این بادگیر، تنها بادگیر ساختمان نیست؛ چراکه در بخش‌های دیگر خانه نیز بادگیرهایی برای تنظیم دمای اتاق‌ها به‌ویژه در فصول گرم سال تعبیه شده که دارای ابعاد و ارتفاع کمتری هستند.

کوچه دربند؛ نشانه ثروتمندی

همان‌طور که اشاره شد؛ خانه لاری‌ها 2 در ورودی دارد که یكی از آن‌ها به کوچه‌ای باز می‌شده كه در داخل آن، چند خانه دیگر هم قرار داشته و در انتهای آن كوچه باریک، یک در بزرگ دیگر نیز بوده است. درواقع، چنین کوچه‌هایی را «كوچه دربند» می‌گفتند كه خود، نشانه‌ای برای ثروتمند بودن اهالی آن خانه می‌باشد.

درودیوار خانه لاری‌های یزد سخن می‌گویند از قرن‌ها پیش تاكنون، از مردان و زنان كویر، از كسب و پیشه، از درس و هنر و از فرزندان برومندی كه از این خانه سرافراز، نامی ‌شدند برای یزد و ایران.

جاذبه های دیدنی اطراف خانه لاری ها

خانه لاری‌ها با قرارگیری در بافت سنتی یزد، ازجمله خانه‌های تاریخی یزد است كه به علت فاصله كم تا بسیاری از دیدنی‌های مهم شهر، می‌تواند مورد بازدید علاقه‌مندان و گردشگران قرار گیرد. یكی از این اماكن دیدنی، مجموعه امیرچخماق می‌باشد كه بخش‌های مختلفی همچون میدان، تكیه، آب‌انبار پنج بادگیری، بقعه ستی فاطمه و... را در خود جای داده است. زندان اسكندر با معماری جالب و گنبد زیبای خود در كنار بقعه دوازده امام یزد به‌عنوان قدیمی‌ترین بنای تاریخی شهر، از دیگر دیدنی‌های پرطرفدار در نزدیكی خانه لاری‌ها به شمار می‌رود.

آدرس خانه لاری ها

خانه لاری‌های یزد (موزه اسناد تاریخی یزد) در خیابان امام خمینی، محله فهادان و در مجاورت عمارت کلاه‌فرنگی قرار گرفته است. این خانه كه در زمره زیباترین عمارت‌های شهر قرار دارد، دنیایی از طرح و نقش را پیش روی بازدیدكنندگان قرار می‌دهد؛ بنابراین توصیه می‌كنیم كه در سفر به یزد، لذت بازدید از خانه لاری‌ها و سایر جاذبه‌های بافت تاریخی یزد را با تور یک روزه یزدگردی تجربه کنید و سپس نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره خانه لاری‌ها یزد با پشتیبان آنلاین رادینا تماس بگیرید.