بقعه سید رکن الدین یزد

در شهر یزد می‌توان بقعه‌ها و آرامگاه‌های متعددی را دید که هریک، با گنبد و معماری منحصربه‌فردی خودنمایی می‌کند و دنیایی از طرح و نقش را پیش روی بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. اما این‌بار به دیدار بقعه سید رکن‌الدین(ع) یزد می‌رویم؛ بقعه زیبایی كه در عکس‌های بسیار زیادی، به‌همراه مسجد جامع یزد نشان داده شده است.

بقعه سید رکن الدین کجاست؟

بقعه سید رکن‌الدین(ع) به‌عنوان یکی از ارزشمندترین آثار معماری و اماکن مذهبی یزد، در خیابان مسجدجامع کبیر این شهر قرار دارد و ضمن نزدیکی به این مسجد پرآوازه، از مهم‌ترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی استان یزد به شمار می‌رود.

سید رکن الدین که بود؟

«سید رکن‌الدین محمد قاضی» عارف و دانشمند قرن ۸ هـ.ش می‌باشد که بقعه سید رکن‌الدین را در سال ۷۰۴ هـ.ش با نام «مدرسه ركنیه» بنا کرده و امروزه، محل دفن خودش نیز محسوب می‌شود. درواقع، روزگاری رسم بر این بوده كه وقتی سازنده مدرسه فوت می‌کرده، بدنش را در همان مدرسه دفن می‌نمودند.
سید رکن‌الدین یكی از نوادگان امامزاده جعفر(ع) _یكی از زیارتگاه‌های مورداحترام یزدی‌ها_ می‌باشد که مردی عالم، حكیم و كریم و فرزند «سید قوام‌الدین» از علمای علم ریاضی بوده است. دوران طلایی زندگی وی، معاصر با حکومت ابوسعید بهادرخان بوده و علاوه‌بر نقابت سادات شهرهایی مثل یزد، اصفهان و نائین، مدتی سمت قاضی‌القضات یزد را داشته است. سید، از عنفوان جوانی تا پایان زندگی‌اش همواره به تأسیس زیج، رصدخانه، انشاء قنوات، عمارات و بنای مدرسه و مسجد، بقعه و بیت‌الادویه (دواخانه) مشغول بوده كه بعضی از آن‌ها همچون بقعه خودش و مسجدجامع یزد تا این زمان باقی مانده است.
نهایتاً سیدرکن‌الدین در سال ۷۳۲ هـ.ق (۷۱۱ هـ.ش) از دنیا رفت و شاگردان و علم ‌آموزان خود عصر خود را از آن گنجینه علم و حکمت محروم نمود. بد نیست بدانید که امروزه، از آن مدرسه ركنیه و آن میزان درجه علم و دانش تنها همین بقعه سید رکن‌الدین و عنوان میدان روبروی آن یعنی میدان وقت الساعت به‌جامانده است.

معماری بقعه سید رکن الدین

وارد بقعه می‌شویم و چند پله پایین‌تر می‌رویم؛ چراکه این بنا، ۱ متر پایین‌تر از سطح كوچه سید رکن‌الدین(ع) قرار گرفته است. طبق نقشه باقی‌مانده از بنای اولیه آرامگاه، این سازه یک فضای مربعی با طول ضلع خارجی ۸۶.۱۱ و طول ضلع داخلی ۶۰.۱۴ متر دارد و گنبد را نیز بر پایه استوانه‌ای بلندی نگه داشته است. بقعه، دارای ۳ فضای میان سرا، ایوان و فضای زیر گنبد می‌باشد. وارد میان سرای ساده و بدون غرفه مجموعه می‌شویم و از آن می‌گذریم. به‌سوی ایوان می‌رویم؛ جایی که کاشی‌های شش‌ضلعی دورتادور ایوان و گچ‌بری‌های خطوط اسلیمی آن، نگاه ما را به خود جذب می‌کند و عظمت و زیبایی‌اش، ما را به فكر فرومی‌برد. همچنین طاق‌های گهواره‌ای و نورگیر شبکه‌ای مرکزی این بخش، جلوه خاصی به بنا داده است.
این بنا، در گذشته چنین ساكت نبوده و روزگاری در كنار مدرسه آن یک رصدخانه، کتابخانه، مسجد، بیت‌الادویه، دارالشفا و خانقاه قرار داشته است. زمانی دانشجویان، علما و تشنگان كسب علم می‌آمدند و می‌رفتند، مسئله می‌پرسیدند و به دنبال جواب می‌گشتند. صد حیف كه از آن مجموعه پر رفت‌وآمد، تنها بخشی از مدرسه‌اش كه به بقعه سید رکن‌الدین(ع) شهرت دارد، باقی مانده است.
تزیینات متعددی نظیر آرایه‌های گچی برجسته، گچی قالبی، گچی فتیله‌ای، کتیبه‌های نقاشی، نقاشی‌های تزئینی، طلاکاری و کاشی‌کاری همه در این بنا به كار گرفته شده‌اند.

گنبد بقعه سید رکن الدین(ع)؛ شکوه معماری یزد

با گذر از ایوان وارد سومین بخش یعنی فضای چهارضلعی زیر گنبد می‌شویم. دست توانمند معماران این دیار، گنبد را با گوشه‌سازی‌های متعدد از هشت‌ضلعی به شانزده ضلعی بر روی بنا قرار داده‌اند.
گنبد مجموعه، از نوع دوپوسته پیوسته و به شکل شبدری است که به انواع کاشی‌های معرق به رنگ سفید، آبی فیروزه‌ای و لاجورد مزین گشته است. همچنین نورگیرهای آجری مشبکی در اطراف گنبد قرار گرفته و آرایه‌ها و اجزای تزئینی بسیاری در آن به کار رفته است. باید اشاره کرد که به دلیل بهره‌مندی گنبد از سبک معماری دوران آل‌مظفر، دو مرحله سفت‌کاری و تزئینات روی آن انجام شده و گنبد زیبایی را ایجاد کرده است.

آرامگاه سید رکن الدین؛ میزبان کاشی های هزاررنگ

همان‌طور که اشاره شد، کاشی‌کاری‌های زیبا از اجزای اصلی تزئینات بقعه سید رکن‌الدین(ع) به شمار می‌رود. گنبد بقعه دارای کاشی‌هایی از دوره‌های مختلف و بازسازی‌های گوناگون می‌باشد و در ازاره‌ها یا دیواره‌های ایوان آن هم کاشی‌های زرین‌فام با پوششی محافظتی دیده می‌شود. در نمای بیرونی ایوان به‌عنوان بخش جدید بقعه و همچنین در قسمت داخلی بنا، کاشی‌های چندرنگ و تک‌رنگ به چشم می‌خورد و در مجموع، کاشی‌های بنا از دو جنس گِلی و سنگی ساخته شده است.

طلاکاری های بقعه

همانند بسیاری از آرامگاه‌ها و بناهای مذهبی کشور، در بقعه سید رکن‌الدین(ع) نیز نمونه‌هایی از طلاکاری برای پاسداشت مقام و منزلت وی دیده می‌شود. امروزه بخشی از پوشش طلایی کتیبه‌ها و تصاویر بقعه، همچنان برجای مانده و مواردی از آن در شمسه مرکزی سقف گنبد، داخل فیل‌پوش‌ها، تصاویر و نقوش اسلیمی و... انجام شده است. بررسی‌ها نشان داده که لایه‌های استفاده‌شده در اغلب این بخش‌ها، دارای ۸۸ درصد عنصر طلا می‌باشد و جهت چسباندن آن نیز از روغن مخصوص گل سرخ استفاده شده است. البته باید گفت که بخشی از جلوه‌های طلایی تزئینات این بقعه نیز مربوط به لایه‌پوشی ورق قلع می‌باشد.

نقاشی های گنبد و بقعه سید رکن الدین

در بقعه سید رکن‌الدین یزد می‌توان نقاشی‌های زیبایی را نیز مشاهده کرد که بخشی از آن‌ها مربوط به گنبد می‌شود. این تصاویر شامل نقوش گیاهی (اسلیمی) و هندسی است که با ایجاد خراش اولیه و سپس رنگ‌آمیزی ایجاد شده است. شمسه مرکز سقف با تقسیم شدن به ۲۴ قسمت، طرح‌های زیبایی با خطوط طلایی و نقاشی شش‌رنگ (آبی، قهوه‌ای تیره، سبز روشن، قهوه‌ای روشن، سبز تیره و قهوه‌ای تیره) را به نمایش گذاشته و توسط سه رنگ قرمز، قهوه‌ای و مشکی قلم‌کاری شده است.
ضمناً تزئینات نیم‌دایره‌ای سه‌رنگ در حاشیه‌ها، دایره‌های هم‌شعاع در مرکز و اسلیمی‌های طرح‌برگردان در بخش پایانی شمسه نیز از اجزای اصلی این قسمت به شمار می‌رود. رنگ آبی روشن برای القای حجم‌های متعدد به کار رفته و اسلیمی‌های طلایی، خاکستری، قهوه‌ای و سبزی میان آن‌ها اجرا شده است.
در کتیبه‌های بقعه سید رکن‌الدین(ع) می‌توان لایه‌های کاهگلی، گچی و پوشش صمغ گیاهی را مشاهده کرد و آثار خطاطی هنرمندان بزرگ را دید. برخی از این خطاطی‌ها به‌صورت مستقیم با قلم‌مو و برخی با تکنیک گرته‌زنی انجام شده و در بیشتر آن‌ها آیات قرآنی دیده می‌شود. از نمونه‌های این طرح‌ها می‌توان خطاطی سوره تین و اخلاص را در ترنج‌های لاجوردی دید و در گنبد نیز آیاتی از سوره فتح را مشاهده کرد.

آرایه های گچی قالبی بقعه

آرایه‌های گچی بقعه سید رکن‌الدین(ع) نیز از مهم‌ترین بخش‌های این آرامگاه است که با شکل‌دهی به گچ‌ها توسط قالب‌هایی مخصوص انجام شده و شامل سه روش مختلف می‌باشد. در روش اول، قالب‌های گچی گل‌میخی به‌صورت مجزا ساخته شده و با چسبی روی دیوار نصب گردیده است. در روش دوم، آرایه‌های نیم‌دایره‌ای گچی ایجاد شده و با گچ تیز به بخش موردنظر متصل گشته که اغلب در محراب بقعه دیده می‌شود. طی سومین روش نیز با ریختن گچ مایع در قالب و قرار دادن بر سطح مورد نظر، آرایه در همان مکان شکل گرفته است.
باید اشاره کرد که یکی دیگر از سبک‌های تزئینات این بنا، آرایه گچی فتیله‌ای نام دارد. طی این سبک با آماده‌سازی بستر قالب، طرح موردنظر روی سطح انتقال یافته و با نقوش تزئینی یا به‌صورت کتیبه‌ای کار شده است. باید اشاره کرد که استحکام این آرایه‌ها بیش از دیگر تزئینات است و مورد آسیب کمتری قرار می‌گیرد.

لازم به ذکر می‌باشد که بقعه سید رکن‌الدین(ع) یزد، در تاریخ ۱۵ آذرماه سال ۱۳۱۴ هـ.ش با شماره ۲۴۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در مطلب جاهای دیدنی یزد شما را با جاذبه‌های گردشگری این شهر تاریخی آشنا خواهیم کرد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد بقعه سید رکن‌الدین با پشتیبان آنلاین رادینا تماس بگیرید.