موزه آب یزد

شهر زیبای یزد با اقلیم خاص و تاریخچه فرهنگی غنی خود، جاذبه‌های گردشگری بسیاری دارد كه یكی از آن‌ها موزه آب است. موزه آب یزد با قرارگیری در نزدیكی میدان امیرچخماق، به نمایش اسناد و اشیای مرتبط با استخراج و توزیع آب می‌پردازد و اهمیت دیرینه این مایع حیات برای اهالی شهر بادگیرها را بیش‌ازپیش نشان می‌دهد. این موزه تماشایی، ازجمله جاهای دیدنی یزد است كه مجموعه‌ای از اطلاعات علمی و تاریخی را در كنار آثار و اشیای باارزش به نمایش گذاشته و سیر تحول ابزارآلات مرتبط با آب را نشان داده است.

خانه کلاهدوزها؛ میزبان موزه آب یزد

هنگامی كه رو به سوی خیابان قیام حركت می‌كنیم، از در كوچک موزه آب وارد می‌شویم. ساختمان این بنا، یكی از خانه‌های منحصربه‌فرد دوره قاجاری به نام «خانه كلاهدوزها» می باشد که معماری بسیار هنرمندانه و چشم‌نوازی دارد.

ساخت این بنای ۷۲۰ مترمربعی، به دستور حاج سید علی‌اكبر كلاهدوز _تاجر مشهور و بلندآوازه آن زمان_ در سال ۱۲۶۶ هـ.ش (۱۸۸۷ م) آغاز شده و در سال ۱۲۶۹ هـ.ش (۱۸۹۰ م) به پایان رسیده است. در معماری خانه کلاهدوزها یا موزه آب یزد نیز همانند بسیاری از بناهای آن زمان، اتاق‌ها و تالارها در اطراف یک حیاط مرکزی ساخته شده تا علاوه‌بر حفظ حریم شخصی ساکنان خانه، برای هر فصل از سال نیز فضاهای آفتاب‌گیر و سایه‌گیر مناسبی داشته باشد. همچنین ظرافت‌های به‌کاررفته در گچ‌کاری و آینه‌کاری دیواره‌های داخلی و بیرونی بنا هم بر زیبایی و شکوه آن افزوده است.

هم‌اکنون این خانه زیبا، تبدیل به موزه آب شده و توسط شرکت آب منطقه‌ای مدیریت می‌شود. بد نیست بدانید همراه با آقای کلاهدوز و همسرشان، دختر، دو پسر و عروس‌هایشان و نیز دو خانواده از خدمتکارانشان روزی در این خانه زندگی می‌كردند. به‌علاوه، زمانی دو قنات رحیم‌آباد و زارچ از خانه کلاهدوزها عبور می‌كرده كه قنات زارچ، همچنان در زیر این خانه جریان دارد.

بخش‌های مختلف موزه آب یزد

ساختمان موزه آب، دارای ۵ طبقه می‌باشد و در هر طبقه، دیدنی‌های بسیاری را به نمایش می‌گذارد. بد نیست بدانیم، با بالا و پایین رفتن از این طبقات در مجموع می‌توانیم شاهد بیش از ۲۰۰ شیء تاریخی از وسایل مرتبط با کندن کاریز گرفته تا اسناد و مدارک برخی از قنات‌‎های اصلی یزد باشیم. ابزاری که در این موزه است شامل کلنگ‎‌های ویژه کندن کاریز، چرخ ‎چاه، لباس مقنی، انواع شیر‎های برداشت آب از آب‌انبار‎ها، ظرف‎‌های سفالی و شیشه‌‎ای ویژه ترابری و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی، ماکت چگونگی گردش آب قنات‎‌ها، اسناد و مدارک و وقف‌نامه‌‎ها می‌‎باشد.

آیا می‌دانید نخستین ساعت آبی دنیا با قدمت ۷۰۰ ساله در موزه آب یزد نگهداری می‌شود؟! این ساعت به دوره سید ركن‌الدین باز می‌گردد و از ویژگی‌های جالب و منحصربه‌فردی برخوردار می‌باشد.

طبقه اول؛ گذرگاه قنات ها

اگر بخواهیم به ترتیب از تمام طبقات موزه آب یزد بازدید کنیم، ابتدا باید به عمیق‌ترین طبقه آن یا به‌عبارتی طبقه اول در پایین‌ترین قسمت خانه برویم. درواقع، 3 طبقه از این خانه در زیرِ زمین و 2 طبقه از آن بر روی زمین ساخته شده که بسیار شگفت‌انگیز و جذاب می‌باشد. طبقه اول موزه آب یزد با داشتن عمقی زیاد، ازطریق تعدادی پله قابل دسترسی است و فضای ساده و باابهتی دارد. در این طبقه می‌توان ردپای دو قنات زارچ و رحیم‌آباد را دید که اگرچه دیگر اثری از قنات رحیم‌آباد وجود ندارد؛ اما قنات زارچ با قدمت 2000 ساله خود همچنان از طبقه زیرین خانه کلاهدوزها عبور می‌کند. باید گفت این قنات که طولی حدود 75 کیلومتر دارد، در مسیر خود از دیگر نقاط مهم یزد مانند مسجدجامع کبیر یزد نیز می‌گذرد.

طبقه دوم؛ سردخانه‌ای کویری برای نگهداری خوراکی‌ها

پس از بازدید از بنای سنتی طبقه اول و گذر از چند پله، به طبقه دوم خانه می‌رویم که در آنجا یک پایاب هشت‌ضلعی در عمق ۱۰ متری زمین قرار دارد و این قسمت به جهت دمای ثابت و فضای مطلوب، جای خوبی برای نگهداری مواد خوراكی بوده است. در میان این طبقه، حوضی قرار دارد كه با گذر دائمی آب قنات، همواره هوای خنک و مطبوعی داشته است.

طبقه سوم؛ بخش اصلی موزه آب یزد

به سوی طبقه سوم، زیرزمین خانه گام برمی‌داریم. از دالان‌ها و اتاق‌های متعدد این طبقه عبور می‌كنیم. زمانی این قسمت خانه در روزهای گرم و خشک تابستان محلی برای سكونت اهالی این خانه بوده؛ ولی امروزه بخش اصلی موزه آب یعنی محل نمایش سیر تکامل تأمین آب در یزد همچون لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تأمین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خریدوفروش آب و وقف‌نامه‌های قدیمی، کتابچه میراب‌ها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیاء ارزشمند دیگر می‌باشد. وارد اتاق اسناد می‌شویم، با دقت اسناد موجود را بررسی می‌كنیم. جالب است در برخی از اسناد مهریه زن را آب تعیین كرده‌اند؛ چراكه آب در كویر حكم طلا داشته است. در میان برخی اسناد نیز، مدارکی به چشم می‌خورد که در آن‌ها خیرین برای زنان بی‌سرپرست و یتیمان نیز سهم آب در نظر می‌گرفتند.

طبقه چهارم؛ محل سکونت خانواده کلاهدوز‌ها

به طبقه چهارم یا همكف خانه می‌رویم؛ همان طبقه‌ای كه با ورود از در موزه، پیش رویمان قرار می‌گیرد. اتاق‎‌های پنج‌دری با شیشه‌های رنگی، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمت‎کاران خانه را می‌توانیم یكی‌یكی بازدید كنیم. نقوش گچ‌كاری كم‌نظیر این خانه _معروف به نقوش گیاهی_ و همچنین زمینه سیمگل کم‌رنگ (کاهگل بسیار ظریف) در پس این گچ‌کاری‌ها را می‌توانید در این طبقه نظاره‌گر باشید.

تالار آیینه موزه آب یزد

تالار آیینه موزه آب یزد به‌عنوان یكی از زیباترین بخش‌های خانه كلاهدوزها، از معماری تحسین‌برانگیز و هنرمندانه‌ای برخوردار می‌باشد؛ به نوعی که در زمان خود نیز تحسین و تشویق بسیاری از معماران گذشته را برانگیخته است. در تالار آینه موزه آب هم می‌توان نمونه‌هایی از اسناد تاریخی و اطلاعات مرتبط با چگونگی تقسیم و توزیع آب را مشاهده کرد و در میان آینه‌کاری‌های ظریف و رؤیایی آن، سفری به دل تاریخ داشت.

طبقه پنجم؛ پشت بام موزه آب یزد

طبقه پنجم خانه همان پشت‌بام خانه است. روزگاری در این بخش از خانه، چاه‌خانه‌ای با چاه‌هایی موسوم به چهل‌گز قرار داشته و دو نفر مأمور بودند تا آب را از قنات رحیم‌آباد كه از این خانه گذر می‌كرده، توسط چرخ چاه به بالا بكشند و به منبعی در حیاط بریزند. بدین ترتیب، اعضای خانه در طبقه همكف می‌توانستند آب مصرفی خود را جهت آشامیدن یا بهداشت از اینجا تأمین كنند و با حوض کوچک پشت منبع و فواره‌های آن نیز خنکی فضای حیاط را فراهم نمایند. این‌چنین است كه می‌گویند این خانه حدود ۱۵۰ سال پیش آب لوله‌كشی داشته است.

آثار موجود در موزه آب

موزه آب یزد بیش از 200 شیء تاریخی شامل اسناد و مدارک یا ابزار مرتبط با آب را به نمایش گذاشته که برخی از آن‌ها عبارتنداز: ابزار و لوازم حفر قنات، اسناد و وسایل تقسیم و وقف آب، اسناد توزیع آب بین کشاورزان، چند سند ازدواج با مهریه‌ای شامل آب، مدارک مربوط به اختصاص سهم آب به ایتام و زنان بی‌سرپرست، ظروف نگهداری و حمل آب نظیر یک مشربه چند هزار ساله و... .

چرا مقنی ها لباس سفید می پوشند؟

شاید بد نباشد كه در اینجا علت پوشیدن لباس سفید توسط مقنی‌های زحمت‌كش را بگوییم. دلیل اول دیدن همدیگر در درون چاه‌های بزرگ و عظیمی بوده كه برای قنات حفر می‌كردند. دلیل دوم نیز این بوده که لباس سفید، به نوعی حكم كفن را برای آن‌ها داشته است.

معرفی سایر موزه های یزد

موزه‌های یزد به‌عنوان بخشی از جاذبه‌های گردشگری پرطرفدار این استان، گنجینه‌ای از فرهنگ و هنر مردمان این دیار را به نمایش گذاشته که بازدید از آن‌‌ها می‌تواند اطلاعات مفید و ارزشمندی درباره تاریخ و فرهنگ دیرینه استان یزد را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.

از دیگر موزه‌های مهم یزد باید به موزه آیینه و روشنایی (قصر آینه) اشاره کرد که به‌عنوان تنها موزه تخصصی مرتبط با نور در ایران، در عمارتی تاریخی و باشکوه دایر شده است.

خانه لاری‌های یزد که با نام موزه اسناد تاریخی شناخته می‌شود، ازجمله موزه‌های ارزشمند یزد می‌باشد که با اتاق‌های چشم‌نواز و تالار آیینه زیبایش نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

یکی دیگر از موزه‌های معروف یزد، موزه زیلو و پلاس میبد است که به‌عنوان اولین و تنها موزه زیلوی ایران، از شهرتی جهانی برخوردار می‌باشد و همواره موردتوجه بازدیدکنندگان قرار دارد. همچنین موزه کامبرین یزد، موزه مارکار، موزه سکه و مردم‌شناسی حیدرزاده، مجموعه وزیری یزد و... از موزه‌های مهم دیگری هستند که گردشگران و علاقه‌مندان از آن‌ها بازدید می‌کنند.

آشنایی با دیگر دیدنی های یزد

در شهر تاریخی و تماشایی یزد، دیدنی‌های زیبای دیگری نیز انتظار بازدیدكنندگان و علاقه‌مندان را می‌كشد كه بسیاری از آن‌ها فاصله كمی تا موزه آب یزد دارد. از جاذبه‌های گردشگری نزدیك موزه آب می‌توان مدرسه ضیائیه یا زندان اسكندر را نام برد كه تاریخچه جالب و پرماجرایی را پشت سر گذاشته است. همچنین آتشكده زرتشتیان یزد با نام آتشكده ورهرام یا بهرام، یکی دیگر از جاذبه‌های پربازدید یزد می‌باشد که همواره موردتوجه گردشگران ایرانی و خارجی واقع می‌شود. علاوه‌بر این، موزه‌های متعدد دیگری هم در شهر بادگیرها به چشم می‌خورد كه هریک به شكلی تخصصی، بخشی از تاریخ و فرهنگ مردمان این دیار را به نمایش می‌گذارند؛ یكی از این مجموعه‌ها، موزه آیینه و روشنایی یا قصر آینه نام دارد كه با معماری باشكوه و آثار شگفت‌انگیز خود، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌كند.

موزه آب یزد به‌نوعی یک موزه زنده و پویا است كه به شكلی كاملاً ملموس، روند استخراج آب از زمین‌های مناطق كویری و چگونگی خنک نگه‌داشتن و تقسیم آن برای مصارف مختلف را پیش چشم بازدیدكنندگان قرار می‌دهد. بازدید از این موزه فرصت خوبی است كه بتوان با ذوق و نبوغ مردمان قدیم در استفاده صحیح از منابع آبی آشنا شد و از تماشای معماری باشكوه بنای آن لذت برد. شما می‌توانید با شركت در تور یزدگردی و همراهی با دیگر علاقه‌مندان به تاریخ كهن یزد، بازدیدی از موزه زیبای آب داشته باشید و در فضای دیدنی آن به ثبت خاطراتی شیرین بپردازید. همچنین درصورت اقامت در یزد، هتل‌های متعددی در اطراف موزه آب وجود دارد که شامل هتل سنتی والی، اقامتگاه بومگردی خانه خشتی، اقامتگاه بومگردی نارنجستان، هتل هومان و... می‌باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره موزه آب یزد با پشتیبان آنلاین رادینا تماس بگیرید.