صنایع دستی یزد

معرفی سوغات و صنایع دستی یزد

یزد شهر تاریخ و فرهنگ، شهر هنر و معماری و دیاری است که گوشه گوشه آن، آدمی را به سوی زیبایی های خود جذب می‌کند و امکان ندارد که دست خالی از آن بیرون بروید.

خرید سوغات و صنایع‌دستی هر شهر یکی از جذابیت های سفر به آن شهر می‌باشد، بخصوص شهر جهانی یزد که در هر زمینه ای سوغات خاص خود را دارد و در بین همگان معروف است.

برخی از سوغات و صنایع‌دستی یزد عبارتند از انواع شیرینی جات، حلواارده، سرامیک و سفال، کاشی سازی، زرگری، زیلوبافی، شعربافی، ترمه بافی، فرش بافی، شمد، دستمال، مخمل، دارایی، چادرشب بافی، گیوه‌بافی، حصیربافی، روفرشی، سفره، قلم ‌زنی، موتابی، نمدمالی، تخت‌کشى، آهنگرى و مسگرى سنتى، بافت پادرى و کف پوش، پلاس، کرباس‌بافى و.. .

شیرینی یزدی؛ معروف ترین سوغات یزد

مردمان کویر یزد با توجه به شرایط اقلیمی زمستآن‌های سرد و تابستان‌ های گرم و طولانی و خشک با پخت انواع غذاهای شیرین، آش ها و شیرینی های گرم به سازگاری با طبیعت پرداخته و چه خلاقانه این هنر را پیاده کرده اند به گونه ای که یزد را به شهر شیرینی شهره نموده اند.

باقلوا (لوز پسته، لوز بادامی یا بیدمشک، لوز مخلوط دورنگ، لوز نارگیلی، لوز ترحیمی)، قطاب، پشمک، حاجی بادام، نان برنجی، پشمک یزدی، کیک یزدی، کیک تخته‌ای، نان پنجره‌ای، سوهان‌ آردی، سوهان یزدی، حلوا ارده اردکان و... برخی از شیرینی های معروف یزد هستند که به شهرها و کشورهای دیگر جهان نیز صادر می‌شوند. در صفحه شیرینی سنتی یزد شما را با طرز پخت هرکدام از این ها آشنا می کنیم.

سفال و سرامیک میبد

با توجه به اینکه نخستین کوره ‌هاى پخت گِل خام پیدا شده در ایران مربوط به ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌باشد، می‌توان سفالگری را به‌عنوان یکى از قدیمى‌ترین صنایع دستى ایران به حساب آورد.

قدمت سفالگری در یزد به بیش از ۷۰۰ سال می‌رسد و میبد عمده تولید کننده آن در استان یزد می‌باشد. به تولیدات سفال در اصطلاح محلی «کَواره» گفته می‌شود که با نقش‌ و طرح‌های اصیل مرغ و ماهی، خورشید خانم، خورشید کویری، مرغ نوعی گنجشک کویر، ماهی کنایه از کم آبی یزد و... تزیین می گردند. ظروف و کواره‌ های میبد سه نوع از قبیل سفال ساده بدون لعاب، سفال لعاب‌دار و کاشی و سرامیک هستند.

در سال ۱۹۷۱ میلادی (۱۳۵۰ هـ.ش) طرح سرامیک میبد با نقش خورشید، مرغ و ماهی در نمایشگاه بین‌المللی مونیخ برنده مدال طلا شد و در سایر نمایشگاه‌ ها نیز با استقبال قابل‌توجهی مواجه گشت.

قالی بافی

قالی بافی عمده ترین صنایع‌دستی استان یزد با حدود ۶۵۰۰۰ دار قالی می‌باشد و نزدیک ۱۳۰ هزار نفر در این صنعت مشغول هستند.

از تولیدات قالی دستباف استان یزد، ۵ درصد در داخل، ۴۵ درصد در خارج از استان و ۵۰ درصد در خارج از کشور به مصرف می‌رسد.

۷۵ درصد فرش استان از پشم و ۲۵ درصد بقیه از كرک و نقشه های اصیل آن به نام‌های هراتی، سردار جنگل، گل و ماهی، كرمانی و نقوش مشابه می‌باشد.

شَعربافی

مردم یزد از قدیم با صنایع و هنرهای دستی همانند نساجی عجین و همراه بوده‌اند که باید یادآور شد به مجموعه مشاغل نساجی سنتی یزد همچون دارایی بافی، احرامی بافی، ترمه بافی و... «شَعربافی» می‌گویند. هنر شعربافی شاخه‌های مختلفی دارد که با استفاده از دستگاه‌های چوبی در ابعاد مختلف طراحی و بافته می‌شود. این هنر در گذشته رونق خوبی داشته و زنان و مردان در خانه‌ها و کارگاه‌ها به انجام آن مشغول بوده‌اند؛ اما در حال حاضر نمونه‌های آن کمتر شده است.

ترمه دوزی از صنایع دستی یزد

 

ترمه بافی با بیش از چهارصد سال سابقه از مواد اولیه ابریشم به‌عنوان تار و کرک نازک، نخ، پشم به‌عنوان پود و نقش و نگارهای مختلفی همچون بته و جقه، طرح شاه‌عباسی، شاخ گوزنی و... به دست می‌آید که زرتشتیان برای دوخت نوعی شلوار در جشن‌ها از آن استفاده می‌کردند.

پارچه ترمه، شال یزدى، شال‌بندی، شال رضایی، شال راه‌راه، شال چارقدى، شال محرمات، شال اتابکی، شال کشمیرى و... گونه‌های متفاوت ترمه یزدی هستند که طرفداران زیادی دارد.

در گذشته ترمه را با دست و انگشت می‌بافتند، ازاین‌رو به انگشت باف نیز مشهور بود؛ ولی بعدها بافت آن به‌صورت نیمه دستی و با دستگاه‌های خاصی صورت گرفته که کار بافت ترمه را راحت‌تر کرده است.

زیلو میبد

 

ترمه بافی با بیش از چهارصد سال سابقه از مواد اولیه ابریشم به‌عنوان تار و کرک نازک، نخ، پشم به‌عنوان پود و نقش و نگارهای مختلفی همچون بته و جقه، طرح شاه‌عباسی، شاخ گوزنی و... به دست می‌آید که زرتشتیان برای دوخت نوعی شلوار در جشن‌ها از آن استفاده می‌کردند.

پارچه ترمه، شال یزدى، شال‌بندی، شال رضایی، شال راه‌راه، شال چارقدى، شال محرمات، شال اتابکی، شال کشمیرى و... گونه‌های متفاوت ترمه یزدی هستند که طرفداران زیادی دارد.

در گذشته ترمه را با دست و انگشت می‌بافتند، ازاین‌رو به انگشت باف نیز مشهور بود؛ ولی بعدها بافت آن به‌صورت نیمه دستی و با دستگاه‌های خاصی صورت گرفته که کار بافت ترمه را راحت‌تر کرده است.

زری بافی

زری‌بافی با قدمت طولانی خود یکی از پارچه‌های ظریف و زیباست که ماده اصلی آن، ابریشم طبیعی می‌باشد. زری‌بافی یکی از نفیس‌ترین بافته‌های منسوخ شده است که نمونه‌هایی از آن را در موزه‌ها می‌توان نظاره کرد. همچنین لازم به ذکر است که شهرهای اصفهان، ابیانه، یزد و کاشان جزو مراکز اصلی تولید زری بوده‌اند.

مخمل بافی

مخمل از نفیس‌ترین پارچه‌های ابریشم طبیعی یزد است که به شکل دست‌بافت نیز تهیه مى‌شود.

شمد یزدی؛ یکی از سوغات پارچه ای یزد

شمد، پارچه‌ای نازک از نخ پنبه به‌عنوان تار و ابریشم مصنوعی (ویسکوز) به‌عنوان پود با نقش‌های ساده چهارخانه است که رواندازی بسیار مناسب در فصل تابستان می‌باشد و امروزه هم با بافته‌ای ماشینی به حیات خود ادامه داده است.

دارایی بافی

دارایی بافی (ایکات) با ماده اولیه ابریشم طبیعی و نخ ویسکوز و رنگ‌های گرم و روشن زرد، سبز، قرمز و بنفش در کارگاه‌های یزد تولید می‌شود و قدمتی بیش از ۸۰۰ سال دارد. باید متذکر شد که رنگ‌های پرحرارت قرمز و بنفشی که در این پارچه دیده می‌شود، حال و هوای کویری را زنده می‌کند و اندازه مصرفی این پارچه، پس از بافت کامل، به مقدار نیاز مشتری بریده می‌شود. در قدیم این پارچه‌ها کاربرد بقچه، رولحافی، بقچه سوزنی داشته است.

معادل واژه دارایی بافی، «ایکات» است که واژه‌ای مالایی بوده و از آن با معنی بستن، گره زدن و پیچاندن یاد می‌شود.

نکته جالب‌توجه آن است که در صورت پاره شدن تار این پارچه، از گره استفاده نمی‌شده؛ بلکه از پودر پنبه و عسل برای چسباندن بهره می‌گرفته‌اند.

همچنین درباره وجه‌تسمیه این پارچه باید گفت در قدیم کسانی که از تمکن مالی و دارایی قابل‌توجهی برخوردار بودند، می‌توانستند از آن استفاده کنند و همچنین در جهیزیه عروس قرار می‌دادند که جزو وسایل سرمایه‌ای او بوده و دارایی وی محسوب می‌شده است.

پتوبافی

بافت پتوى دست‌بافت در اشکدز و خرانق یزد توسط بانوان خانه‌دار انجام می‌شود. این نوع پتو در ابتدا به‌صورت 0.5 در ۲۲ متر از تولید درمی‌آید، سپس به چهار تکه تقسیم و با دوختن آن‌ها پتویى به ابعاد 2 در 2.2 متر به وجود مى‌آید.

گیوه بافی

در منطقه‌های تفت، مهریز، نیر، هنزا، بغدادآباد و بهاباد یزد، زنان روستایی با استفاده از نخ پنبه‌ای و ابزارهای ساده، رویه گیوه را بافته و تخت و دوخت آن توسط مردان انجام می‌شود كه به آن تخت‌کشی می‌گویند.

چادرشب

چادرشب‌ بافى یا کاربافى، صنعتى خانگى از نخ ویسکوز، نخ‌ پنبه‌ای، مواد رنگى و نشاسته است که در یزد، اردکان و بخش زارچ بافته می‌شود.

چادرشب معمولاً دو نوع است؛ نازک و منقوش برای رختخواب ‌پیچی و چادرشب ضخیم صحرایی با طرح راه‌راه برای حمل علوفه و محصولات کشاورزی.

دستمال بافی

دستمال عشایرى یزدی به‌صورت ساده یا رنگی به‌وسیله دستگاه‌های سنّتى چاله‌ای قدیمی دستی و برقى در کارگاه‌های یزد بافته و تولید می‌شوند.

انواع این دستمال‌ها به نام‌های ابریشمی، عشایری و مرسریزه معروف می‌باشند.

روتختی

روتختی از ماده اولیه نخ ویسکوز و پشم می‌باشد که در ابعاد ۲۴۰ در ۳۰۰ سانتی‌متر تولید می‌گردد.

احرامی بافی

احرامی با تاروپود پنبه‌ای و در اندازه‌های ۷۰ در ۱۰۰ و ۹۰ در ۱۲۰ سانتی‌متری وجود داشته که موردتوجه حجاج بوده و امروزه یک کارگاه در یزد بدین حرفه مشغول است.

دندانی بافی

دندانی یا گل‌خورد، به لباس زرتشتیان یزد شهرت دارد که هرچند دارای ظاهری ساده است؛ اما با کمی دقت، خبر از پرزحمت بودن بافت آن می‌دهد. در این پارچه از نقوش و رنگ‌های متنوعی بهره گرفته شده که درعین‌حال، سادگی و دل‌نشین بودن آن را نشان می‌دهد.

بقچه و لُنگ

بقچه و لنگ حمام، پارچه‌هایی رنگارنگ و شاد در ابعاد ۱۵۰ در ۱۱۰ سانتی‌متر است كه غالباً در بافت آن از نخ پنبه‌ای استفاده می‌شود.

روفرشی

پارچه‌ای راه‌راه و نخ پنبه‌ای با عرض ۹۶ سانتی‌متر به رنگ‌های سیاه‌وسفید یا آبی و سفید می‌باشد که به تناسب سطح فرش از آن استفاده می‌کنند.

حصیربافی

بافت حصیر با استفاده از الیاف درخت خرما در مناطقی همچون بهاباد، بافق، مباركه و روستای زرین اردكان رواج دارد و انواع تولیدات آن شامل حصیر زیرانداز، بادبزن، انواع كلاه، جارو، پادری و سبد می‌شود.

زرگری

زرگری یكی از هنرهای ظریف و ارزشمند یزدی است که با استفاده از طرح‌ها و نقوش ساده هندسی و نمادین به ساخت زیورهای قیمتی و ۲۰ عیار با تلفیق سنگ‌ها و گوهرهای گران‌بها پرداخته و زیورآلاتی همچون انگشتر، گوشواره، دست بند، گردن بند و سینه‌ریز، ‌حلقه و النگو را خلق می‌کنند.

مسگری در یزد

در میان صنایع‌دستی متنوع استان یزد ظروف و کالاهای از جنس «مس» آن هم به دلیل کیفیت، تنوع و طرح‌های متعدد توجه بسیاری از افراد را به خود جلب می‌کند.

مسگری از صنایع مشهور و کهن شهر یزد می‌باشد که یزد را به عمده مراکز تولید این هنر دستی تبدیل نموده است.

تولیدات مسی در قدیم شامل سینی، ملاقه، کف گیر، کماجدان، لگن و... بوده؛ اما با تغییرات سبک زندگی، اندازه و نوع تولیدات مسی نیز تغییر و تنوع بیشتری یافته است و اشکال تزئینی نظیر قندیل آبی، قوری، کشکول، ساعت، اشکال تخت جمشید، مرغ و ماهی، گل‌وبوته با برجسته‌کاری‌های ترمه و... نیز به آن اضافه شده است.