یزد، شهر بادگیرها و ترین های ایران و جهان!
یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان میباشد. شهری که چندی از «برترین» جاذبههای گردشگری و تاریخی ایران و جهان را در دل خود حفظ کرده و آن را به تنها شهر ثبتشده جهانی کشور تبدیل کرده است. خشت به خشت یزد، سخنگوی تاریخ هزارسالهای میباشد که تمدن ایرانزمین را بیشازپیش یادآور میشود و سَندی بس معتبر در اثبات قدمت دیرینه آن است.
تاریخ سکونت بشر در خطه تاریخی یزد به قبل از هزاره سوم پیش از میلاد میرسد که طایفههای عهد پیشدادیان، در زمان کوچ از بلخ به پارس، این سرزمین را یزدان نامیدهاند.
بیشترین تعداد دخمه های ایران و جهان
دخمه، عمارت سنگی مدوّر با فضای میانتهی است که محل دفن اموات زرتشتیان میباشد. آنها مردگان خود را طبق آداب دینی داخل دخمه میگذاشتند؛ اما پس از انقلاب، این کار ممنوع شد و همچون مسلمانان به دفن اجساد در گورستان پرداختند. امروزه دخمهها به جاذبههای گردشگری و تاریخی تبدیل شدهاند که مشتاقان زیادی نیز دارند.
ازآنجاییکه شهر یزد از ابتدا محل زندگی زرتشتیان بوده و هنوز هم با صلح و آرامش در کنار مسلمانان، روزگار سپری میکنند؛ یزد صاحب بیشترین دخمههای ایران میباشد. برخی از این دخمهها شامل دخمه قدیمی یزد، دخمه چم تفت، دخمه شریفآباد اردکان، دخمه مانکجی لیمجی هاتریا، دخمه ترک آباد اردکان میشود که سرپرستی این دخمهها بر عهده انجمن زرتشتیان میباشد.
قدیمیترین بنای خشتی جهان
لقب قدیمیترین بنای خشتی جهان متعلق به نارین قلعه یا کهندژ میبد با 5 یا 7 طبقه میباشد که بر روی تپهای بلندبالا و پلانی مدور و بیضی، قرار گرفته و بر تمامی پهنه شهر میبد و اطراف آن تسلط دارد.
کهندژ، نام دژهای کهن و بناهایی تک و منحصربهفرد است که در ابتدای پیدایش شهرها بنا شدهاند و مربوط به دوران پیش از اسلام یعنی دوره ماد، هخامنشی و اشکانی میباشند.
در شروع ساخت نارین قلعه میبد، برای راحتی كار ابتدا دورتادور قلعه را خندقی حفر کرده و سپس خشتخشت آن را از بالا بهصورت حلزونی و پیچدرپیچ بهسوی پایین حركت داده و ساختهاند. سهطبقه اول را حاکمنشین و طبقات پایینی که شامل راههای زیرزمینی، مسجد، حمام، بازار و گذرگاه میشود را مردم نشین یا شارستان قلعه نامیدهاند.
قدیمی ترین درخت ایران
کهنسالترین درخت، اثر طبیعی و موجود زنده جهان؛ سرو ابرکوه است که 25 متر ارتفاع، 18 متر محیط، 14 متر قطر تاج و 5.11 متر قطر تنه آن میباشد.
این سرو ۴۰۰۰ ساله، ثبت جهانی شده و همچنان باشکوه و سرزنده به زندگی خود ادامه میدهد. سرو ابرکوه با شاخ و برگ گسترده خود، آنچنان پهنه آسمان آبی کویر را در آغوش گرفته و سبز کرده که گویی آن تکه از آسمان در نقشه جهان سبز بوده است.
بلندترین بادگیر جهان
یزد صاحب بلندترین و منحصربهفردترین بادگیرهای خشتی جهان است که افتخار آن متعلق به بادگیر 33 متر و 80 سانتیمتری باغ دولتآباد یزد میباشد. از خصوصیات شاخص این بادگیر، 8 ضلعی بودن آن است که باعث هدایت آسان و سریع باد در تمامی جهات به قسمت پایین آن میشود و با برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنک و مطبوعی را در داخل خانه ایجاد میکند.
با گشتی در باغهای تاریخی شهر یزد؛ دیار قنات، قنوت و قناعت میتوان نشاطی دوباره یافت و لحظهای از غم روزگار غافل شد. باغی که شکوه تاریخ را به رخ میکشد و با بادگیر بلندبالای منحصربهفرد خود که در قرن ۱۸ میلادی ساخته شده و در سال ۱۳۹۰ شمسی به ثبت جهانی یونسكو رسیده است نیز نام یزد را همواره در ایران و جهان درخشان تر میکند.
بلندترین مناره های ایران
مسجد جامع یزد از بینظیرترین شاهکارهای معماری و تاریخی جهان میباشد که بلندترین منارههای جهان را به خود اختصاص داده است.
مسجد جامع قدیم یزد در قرن ششم هـ.ق به دستور «گرشاسب» از نوادگان «علاءالدوله کالنجار» ساخته شده ولی بنای اصلی مسجد کنونی آن، از آثار «سید رکنالدین محمد قاضی» میباشد. این زیبا اثر معماری در طی صدسال و از ترکیب 3 مسجد قدیمی در دورههای مختلف بنا گردیده که آخرین بار در دوره قاجار با وسعت ده هزار مترمربع به شكل امروزی خود درآمده است.
لازم به ذکر است که زمانی، عكس مسجد جامع یزد در پشت اسکناسهای ۲۰ تومانی ایران، تجلی میکرد.
تنها آب انبار هفت بادگیری دنیا
جاذبههای گردشگری و تاریخی یزد زیباترین شهر خشتی جهان بسیار زیاد است که علاوه بر آنها؛ سازهها و ساختههای منحصربهفردی دارد که در ایران و گاهی در جهان بینظیر میباشند و برای حسّ ملموس آنها، تنها باید به یزد آمد وگرنه در هیچ جای دیگر این کره خاکی یافت نمیشوند.
یکی از این تک سازهها، آبانبار هفت بادگیری عصرآباد یزد میباشد که تنهاترین آبانبار هفت بادگیری جهان است و دو مخزن ویژه دارد.
تنهاترین آبانبار شش بادگیری جهان در محله تل شهر یزد قرار گرفته که وجهتسمیه آن نیز به علت وجود شش بادگیر موجود در اطراف دردانه آبانبارش میباشد. این شش بادگیر همچون شش پسر مهربان، پدر پیر خود را در آغوش گرفته و همواره از او مراقبت میکنند. البته در ابتدا، این سازه تنها سه بادگیر داشته که بعدها سه بادگیر دیگر نیز به آن اضافه گردیده است و با کمی دقت در سازه و شکل این بادگیرها میتوان به تفاوت زمان و نحوه ساخت آنها پی بُرد. هر شش بادگیر این آبانبار بنا بر شرایط اقلیمی و جهت باد، به شکل هشتوجهی میباشند.
آب انبار شش بادگیر یزد، در سال 1279 هـ.ق توسط «حاجی محمدحسین فرزند آقا نورالله یزدی» ساخته شده و بعدها به دلیل وجود این بادگیرها، نام محله از تَل به شش بادگیری تغییر یافته است.
گسترده ترین بافت تاریخی ایران
بافت تاریخی یزد با مساحت 800 هکتاری خود؛ دومین بافت خشتی جهان و گستردهترین، اصولیترین و دستنخوردهترین بافت تاریخی ایران را دارد که با شماره 15000 در فهرست ملی ایران ثبت گردیده است. این بافت زیبا همچنین باعث شده تا شهر تاریخی یزد در فهرست آثار جهانی نیز ثبت شود و عنوان اولین و تنهاترین شهر جهانی ایران را برای خود و مردمان مهربان و سختکوشش کسب کند.
قدیمی ترین میدان ساعت شهری در ایران
قدیمیترین ساعت شهری ایران نیز در میدان وقتالساعت یزد قرار گرفته است. این ساعت آفتابی، نخستین ساعت شهری و جزو قدیمیترین ساعتها در جهان میباشد که توسط «ابوبکر ساعتساز یزدی» در سال 725 هـ.ق در مدرسه رکنیه سابق، کنار مسجد جامع یزد نصب گردیده است.
برج ساعت یزد در میدان مربعی وقتالساعت یزد؛ از شمال به محله بازار نو، از جنوب به خیابان مسجد جامع یزد، از شرق به خیابان امام خمینی و از غرب به محلات شاه ابوالقاسم و چهارسوق محدود میشود.
قدیمی ترین مسجد ایران
لقب قدیمیترین مسجد ایران متعلق به مسجد جامع فهرج یزد میباشد که در 30 کیلومتری شهر یزد قرار گرفته و قدمتش به نیمه آغازی قرن اول هجری برمیگردد. این مسجد همچنین تنها مسجد جامعه اسلام میباشد که بنای آن از ابتدا تاکنون، هیچ تغییر و تحولی نیافته و کماکان با اجرای نماز جمعه زنده و پویا است.
مسجد فهرج یزد برعکس دیگر مساجد اسلامی، یک مناره استوانهای خشتی دارد که در روستای فهرج خودنمایی میکند. این مسجد به دلیل نداشتن گنبد، کتیبه و کاشیکاریهای رنگین؛ سادگی معماری خاصی را به نمایش گذارده و آدمی را از این دنیای پرتکلف دور میسازد. مسجد باصفای فهرج ، به زیبایی هرچهتمامتر، شکوه قدمت و اصالت تاریخی مذهبی خود را حفظ کرده است.
قدیمی ترین نخل چوبی ایران
یزد شهر «ترین» های ایران! شهری که صاحب قدیمیترین نخل چوبی ایران میباشد. نخل میدان امیر چخماق یزد معروف به نخل حیدریها با عمری بیش از 450 سال متعلق به عصر صفوی است. این نخل، بلندایی به ارتفاع 8.5 متر با اضلاع 8.5 در 8.5 متر دارد و مجموعه مشبّکی از چوبهای تراشیده شده با گرههای چینی و تیرهای بزرگ است که درخت سرو عظیمی را به تصویر کشیده و فریاد آزادی و آزادگی سر میدهد. این نخل که نمادی از تابوت امام حسین (ع) میباشد؛ بعد از 70 سال دوباره در محرم 1396 به روی دست 150 عزادار برخاست و شکوه دیرینه خود را بیشازپیش به نمایش گذاشت.
بزرگ ترین نخل ایران
ازآنجاییکه شهر دارالعباده یزد که بهتازگی به شهر حسینیه ایران نیز ملقب شده است، شهری خداجو و از قدیمالایام مؤمن بوده؛ نخلها و مراسم مذهبی زیادی دارد. این شهر تاریخی علاوه بر قدیمیترین نخل، صاحب بزرگترین نخل ایران نیز میباشد که این عظیم هیکل در شهرستان زارچ یزد قرار گرفته است.
تنها کاروانسرای دایره ای ایران
کاروانسرای زین الدین یزد، تنهاترین کاروانسرای دایرهای شکل ایران میباشد که در شهرستان مهریز و مسیر یزد به کرمان قرار گرفته است. این کاروانسرای 400 ساله، یکی از 99 کاروانسرای شاهعباسی ایران میباشد با این تفاوت که معماری آن به شکل دایرهای است و امروزه نقش یک اقامتگاه سنتی و جاذبه گردشگری را ایفا میکند.
بنای رباط زینالدین مهریز، بسیار مستحكم و ازنظر طراحی نیز فوقالعاده دیدنی میباشد. این سازه تاریخی تماماً از آجر با دیوارهای رفیع 8 متری ساخته شده و 5 برج دارد كه فاصله آن تا دیوار رباط، هجدهقدم و پهنای دیوار بین دو برج، هفده قدم میباشد.
کاروانسرای زینالدین یزد در فهرست آثار ملی با شماره ۹۲۶ ثبت گردیده است.
طولانی ترین قنات ایران
قنات زارچ یزد با طول 100 کیلومتر، طولانیترین قنات ایران میباشد که سابقهای بیش از 3500 سال و مربوط به قبل از اسلام دارد همچنین یکی از کهنترین قناتهای ایران نیز به شمار میرود. این قنات دارای ۲۱۱۵ حلقه چاه و کورهای به طول 71 کیلومتر میباشد.