بافت تاریخی میبد

تاریخچه میبد

در مورد پیشینه و نام شهر میبد چندین افسانه و روایت وجود دارد: بر طبق یک افسانه، شهر تاریخی میبد در روزگار «کیومرث» بنا شده و نخستین ساکنان این سرزمین؛ اهالى فیروزآباد، بیده، مهرجرد، میبد و بارجین بوده که در دهانه یا نزدیکی رودخانه‌های قدیمى میبد سکونت داشته‌اند.

همچنین روایتی دیگر، ساخت اولیه شهرستان میبد را به «مهبود» یکی از سرهنگان یزدگرد و سپهبد نامدار زمان قباد و انوشیروان نسبت داده و دوره ساسانی را اوج شکوفایی و توسعه شهرهای ایران دانسته که محدوده شهر تاریخی میبد نیز در آن زمان گسترش یافته است. کلمه میبد (میبذ) هم که یک واژه فارسی میانه است؛ از آن دوره، بر این شهر اطلاق گردیده و در آثار تاریخی و جغرافیایی قرون اولیه پیش از اسلام نیز بارها از آن یاد شده است.

آخرین روایت نیز «شاه موبد» را بنیان‌گذار میبد می‌داند که نام این شهر را «موبدگرد» نهاده و به‌مرور ایام، «گرد» از آخر آن حذف و موبد به میبد تبدیل گردیده است.

شهرستان میبد در اواخر دوره ساسانی و حمله مغول، شهری معتبر و دارای جایگاه ویژه سیاسی بوده که گواه آن، سکه‌های ضرب‌شده میبد در آن دوره می‌باشد؛ زیرا از صد و یازده شهری که در ایران قبل از اسلام شناسایی شده، تنها تعداد معدودی از آن‌ها، شرایط و اجازه ضرب سکه را داشته‌اند که میبد نیز یکی از آن‌ها بوده است.

بافت تاریخی میبد

شهرستان تاریخی میبد یکی از کانون‌های اولیه یکجانشینی در ایران می‌باشد که در استان یزد واقع شده است. این شهر با پیشینه هفت‌هزارساله خود، یک بافت تاریخی و ارزشمند را به یادگار گذاشته که بارزترین مشخصه شهرسازی و کهن‌سالی این شهر، دژ استوار «نارین قلعه» و تأسیسات دفاعی آن می‌باشد. شهر میبد، دومین مرکز شهری و تجاری استان یزد به‌حساب می‌آید که روزگاری در کنار دریای ساوه قرار داشته و ساکنان آن از طریق این دریاچه، رفت‌وآمد می‌کردند. پس از تغییرات اقلیمى میبد و کاهش آب‌های سطحى منطقه، مردمان باهوش و سخت‌کوش آن به فنون‌ آب‌یابی و کاریزکنى دست یافته و قنات را اختراع کرده‌اند.

میبد با پیشینه تاریخی خود، یکى از نمونه‌های نادر شهرهاى باستانى ایران به شمار مى‌رود که هنوز بسیارى از عناصر شهرى قدیم مانند بناهای کهن و بازمانده‌های آن، کهن ‌‌دژ، شارستان، راه‌های باستانى، بیرونه‌ها و آثار گسترش شهرى در آن به چشم می‌خورد.

طراحی و نقشه ابتدایی شهر میبد طبق اصول شهرسازی ساسانیان، بسیار سنجیده و به‌صورت شبکه مستطیل مانند با محورهای اصلی متقاطع و فرم چلیپایی بوده که در میان خندق و یک حصار قرار داشته است. در این دوره، معتقد بودند که جهان ۴ بخش دارد و ساخت شهرها باید به‌گونه‌ای باشد که درهای آن به چهارسوی جهان (چهارکوستیک) گشوده شود؛ مسلماً میبد هم از این امر مستثنا نبوده و ابتدا و انتهای شاهراه‌ها و شاه کوچه‌های آن، به ۴ دروازه می‌رسیده است.

الگوی کهن شهرسازی در شهر تاریخی میبد، به‌گونه‌ای است که «شارستان» در مرکز حصار میبد قرار گرفته و کهن‌ترین هسته تاریخی شهر میبد محسوب می‌شود؛ این هسته شامل مسجد جمعه میبد، کهن دژ نارین قلعه، سه محله قدیمی بالا، پائین و کوچک می‌باشد و ارزش ویژه‌ای در کشور و جهان دارد. جهانی‌شدن بافت تاریخی میبد، گامی بزرگ است و در پی تلاش‌های میراث فرهنگی، ثبت این شهر در حال وقوع می‌باشد.

در شهر‌ کویری میبد؛ بناهای خاکی، درختان سبز و آسمان آبی، ترکیب رنگی زیبایی ساخته و با بازی رنگ و نور، در نگاه اول چشم هر بیننده را خیره می‌کند و حالتی عرفانی به وی دست می‌دهد.

قبل از ثبت جهانی‌شدن شهر یزد، حدود ۸۰۰ هکتار از بافت تاریخی شهر میبد در سال ۱۳۸۴ هـ.ش به ثبت آثار ملی رسیده و هم‌اکنون حدود ۲۰۰ هکتار از این بافت ثبت جهانی گردیده است.

دیدنی های شهر تاریخی میبد

شهر تاریخی میبد یزد با قدمت ۷۰۰۰ ساله و بافت تاریخی ۸۰۰ هکتاری خود، پتانسیل تبدیل‌شدن به اولین شهر گردشگری ایران را دارد.

نارین قلعه میبد

درباره پیشینه نارین قلعه میبد روایت است که سلیمان نبی (ع)، نارین قلعه را برای اختفای دفینه و گنج خود ایجاد نموده است. یک نقش نگاره نیمه انسان_نیمه حیوان ‌بر روی تکه‌ سفال یافت شده در این مکان، شبیه همان نقش نگاره‌هایی است که در تمدن هزاره سوم پیش از میلاد عیلامی‌ها کشف گردیده است.

نارین قلعه، قلعه‌ای در میبد است که در سال 715 هـ.ش، «محمد بن مظفر از شاهان آل مظفر» با به دست آوردن گنجی در یزد، به میبد آمد و قلعه دالان (نارین قلعه) را بازسازی و دور آن خندق ساخت. این قلعه در قرون اولیه اسلامی، عظمت و اهمیت زیادی داشته و برای دشمنان غیرقابل نفوذ بوده‌ است. همچنین نکته قابل‌توجه این است که از بالای آن می‌توان به‌خوبی کل بافت شهر میبد را ازنظر گذراند.

نارین ‌قلعه میبد در سال ۱۳۵۴ هـ.ش با شماره ۱۰۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برج کبوترخانه میبد

برج کبوترخانه میبد از زیباترین کبوترخانه ‌های شهر تاریخی میبد است که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد. این برج کهن با ۸ متر ارتفاع و سبک معماری اصیل استوانه‌ای خود، دارای چهار هزار لانه کبوتر می‌باشد که به آن «کفترخانه‌ یا کبوترخان» نیز گفته می‌شود.

کاربرد و علت ساخت کبوترخانه‌‌ها، گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان برای مصارف کشاورزی بوده؛ همچنین در گذشته، استفاده‌های صنعتی زیادی ازجمله صنعت دباغی در چرم‌سازی و ساخت باروت نیز داشته است. این کبوترخانه‌ها، با طراحی عالی خود در جذب کبوتران و خلق زیستگاهی امن برای آن‌ها حیرت‌برانگیز بوده است.

کاروانسرای شاه عباسی میبد

کاروانسرای شاه عباسی میبد یکی از ۱۰۰۰ کاروانسرایی است که شاه‌عباس اول صفوی در پی سیاست گسترش راه‌ها و امنیت تجارت، اقدام به ساخت آن در کنار جاده نموده است. رباط میبد، یکی از کامل‌ترین کاروانسراهای آجری و به شیوه معروف ۴ ایوانی می‌باشد که نقش یک ایستگاه بین‌راهی مهم را در مسیر شرقی_غربی ایران ایفا می‌کرده‌ است.

این کاروانسرا شامل ایوان‌های بیرونی، ساباط (با پوشش یزدی‌بندی)، هشتی ورودی، حوض‌خانه، مهتابی، چهار هشتی زیبا، حیاط مرکزی، فضاهای سرپوشیده (سول) شرقی و غربی و به‌طورکلی صد ایوان و اتاق و اجاق جهت استفاده کاروان‌های تجاری و زیارتی بوده ‌است.

چاپارخانه میبد

چاپارخانه میبد که قدمت آن، به دوره قاجار می‌رسد، در مجاورت کاروانسرای رباط شاه‌عباسی میبد قرار دارد و از عمده مراکز پستی و چاپاری قدیم به شمار می‌رود.

چاپارخانه‌ها وظیفه نگهداری، تیمار اسب‌ها و استراحتگاه پیک تازه‌نفس جهت ارسال و مبادله‌ سریع نامه‌ها و امانت‌های مهم را داشته و ازاین‌رو، آن‌ها را به‌صورت قلعه و دژ دفاعی می‌ساخته‌اند.

این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ هـ.ش با شماره ۲۷۶۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

صنایع دستی میبد

گردش اصلی اقتصادی شهر میبد، بر پایه صنایع‌دستی آن می‌چرخد و مهم‌ترین آن‌ها شامل زیلو، کرباس‌، موتابی، سفال، کاشی، سرامیک، فرش و ذوب‌آهن می‌شود. همچنین کارخانه‌های متعدد کاشی و سرامیک‌سازی، میبد را به قطب صنعت کاشی و سرامیک ایران تبدیل کرده‌ است.

زیلوبافی میبد

خاستگاه هنر زیلوبافی استان یزد، محلی به نام «بشنیغان در میبد» بوده که کم‌کم به جاهای دیگر نیز رواج یافته است. زیلو، یکی از قدیمی‌ترین محصولات دستباف و ارزان می‌باشد که از پنبه، بافته شده و بسیار خنک است. ازآنجایی‌که پنبه، فاقد پُرز می‌باشد و ضرری برای سلامتی تنفسی بافنده و مصرف‌کننده آن ندارد، لقب «فرش سلامت» گرفته است. زیلو به علت تاروپود پنبه‌ای آن، دوام بیشتری نسبت به فرش‌های پشمی دارد و فاقد تنوع رنگی می‌باشد. البته زیلوهای خانگی با رنگ‌های گیاهان کویری نظیر آبی (از نیل)، سبز، قهوه‌ای (از پوست گردو)، سفید، نارنجی و قرمز (از گیاه روناس) بافته می‌شوند.

عمده‌ترین طرح و نقشی که در بافت زیلو به ‌کار می‌رود، «زلفک» با رنگ‌بندی و نقش‌بندی سنتی می‌باشد که از قدیم برای مساجد و اماکن مذهبی داخل و خارج ایران بافته می‌شده است.

لازم به ذکر است که اخیراً مسجد «نهاد ریاست ‌جمهوری» نیز با زیلوی اهدایی هنرمندان زیلوباف یزدی مفروش گردیده است.

شهرستان میبد علاوه‌بر اماکن تاریخی و زیبای ذکرشده؛ جاذبه‌های دیگری همچون موارد زیر را نیز دارا می‌باشد: روستای مزرعه کلانتر، امامزاده بی‌بی خدیجه خاتون (س)، یخچال خشتی میبد، مسجد جامع میبد، خانه برونی، خانه سالار میبد، خانه وكیل، خانه حاج ملک، خانه گلشن، قلعه بارجین، قلعه رکن‌آباد، قلعه مهرجرد، برج محمودآباد، موزه زیلو و پلاس میبد، موزه مردم‌شناسی میبد، آب‌انبار كلار، روستا و آسیاب بیده، کاروانسرا و آسیاب كچلک، آسیاب دوسنگی میبد، فرودگاه انگلیسی‌ها، راسته‌بازار و... .

اگر قصد اقامت و رزرو اقامتگاه سنتی در شهرستان میبد را دارید، اقامتگاه بوم گردی وستا میبد گزینه مناسبی جهت رزرو به شمار می‌آید.

هنگام اقامت در شهر تاریخی میبد می‌توانید از تور یک روزه میبد گردی و تورهای کویر نوردی باکیفیت رادینا استفاده نمایید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره بافت تاریخی میبد با پشتیبان آنلاین رادینا تماس بگیرید.